İç Mimarlık Meslek Alanında Yeni Olasılıklar: Denizsel Mekanlar

OSMAN DEMİRBAŞ

Ö. Osman Demirbaş, İzmir Ekonomi Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi İçmimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümü’nde üçüncü sınıf proje stüdyosunda alternatif bir tasarım projesi olarak gerçekleştirilen ve son yıllarda özellikle sektörde tasarımcıların katılımıyla başka bir boyut kazanan tekne refit proje sürecini öteki mekanların tasarlanması kavramıyla ele aldı.

Coğrafyanın biçim ve özgün çevre yapısı ile bu çevre koşullarının topluma sunduğu ve/veya dayattığı yaşam biçimleri, kent kimliğinin oluşumunda etken olan faktörlerin en başında yer alır. Tarih sürecinde farklı kültürlerin yaşadığı, Avrupa’nın en doğusu Asya’nın ise en batısı olarak tanımlayabileceğimiz, kültür katmanlarının birbiri üzerine inşası ile oluşmuş İzmir, hem bir liman kenti olması hem de özgün körfez yapısıyla hep denizci bir kent olageldi (Arı, 2011). Bu kent karakteristiği ticaretten günlük yaşam pratiklerine kadar yaşamın her alanında kendini bir farklılık olarak ortaya çıkartmakta ve denizle yaşamak kavramını önümüze koymakta. İzmir için deniz, aşılması gereken bir engel değil, birlikte yaşanacak bir olgudur. Denizle yaşamanın en güzel örneği kuşkusuz denizde olmaktır ki bu bakımdan tekne olgusu da İzmir ve İzmirli için önemli bir yer tutar.

Dünyada her geçen gün ticari ve ulaşım amaçları dışında, deniz araçlarına olan ilginin arttığı gözlenmekte, ekonomik büyümelere de paralel olarak, eğlence ve dinlenme amaçlı kişisel tekne sahibi olmanın her geçen gün daha da yaygınlaştığı izlenmekte (Kan ve Nas, 2014). Elbette bunda sadece eğlence ve dinlence amacı değil; tekne sahibi olmanın fonksiyonel getirilerinin yanı sıra yat kavramının içerdiği ve satın alma davranışını etkileyen anlamlar da önemli bir etmen (Solomon, 2007). Dolayısıyla, yat sahibi olma arzusu, tüketici temel tercihlerini belirleyen hem faydacı hem de hazza dayalı özelliklere göre ortaya çıkmakta (Köker ve Maden, 2012).

Yatlar temel olarak itici kuvvetlerine göre yelkenli ve motor yat olarak ikiye ayrılır. Motor yatların sağladığı mekansal konfor ve hız ile yelkenli yatların sunduğu özgürlük ve spor hissi, yat satın alırken lüks satın alma ve prestij sağlama gibi diğer hazsal ve faydacı özelliklerin de dikkate alınmasıyla yat sahibi olacak tüketicinin bu süreçte göreceli faktörlere dayanarak farklı kararlarla yönlenmesini sağlar (Dhar ve Wertenbroch, 2000). Bu bakımdan, teknenin mühendisliği ve üst mimarisi kadar mekanlarının tasarımı da büyük önem taşır.

İlk üretim maliyetlerine de bağıl olarak yaşam süresi uzun olan teknelerin, refit yani yeniden yerleştirilme, düzeltilme ya da donatılması eylemi çok büyük bir endüstri oluşturuyor. Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı (BAKA)’nın Aralık 2012’de yayınladığı Yatçılık Sektörü Raporu’na göre Avrupalı rakiplerine göre Türkiye’nin sektöre girişi çok daha yeni olsa da bu sürede önemli bir yere yükseldi ve 30 metre üzeri tekne satışları ele alındığında dördüncü sırada yer alıyor. Gün geçtikçe talebin büyüdüğü bu rekabetçi piyasada öne geçebilmek için en önemli olan unsurlardan birisi ise iyi tasarım.

Günümüzde yat endüstrisinde, özellikle ergonomik ve işletmeye yönelik ihtiyaçların daha da öne çıkıp önemli bir gereklilik halini almasıyla, gemi inşaat mühendislerinin yanı sıra tasarımcılar çoğunlukla aranır hale geldi. Özellikle bir teknenin yeniden yapılandırılması, donatılması veya işlevlendirilmesi süreçleri insan/kullanıcı faktörlerinin de ele alınmasıyla gün geçtikçe daha fazla bir bilimsel merak uyandırıyor ve süreci akademik araştırmaya dayalı çok disiplinli bir hale sokuyor (Morozzo della Rocca, 2014; Zignego, 2014). İyi vakit geçirme, konfor, dinlenme ve prestij beklentileri yat refit projelerinde iç mekana yönelik ilginin yoğunlaşması ve bu alanda çalışacak profesyonellere ihtiyaç duyulmasıyla sonuçlanıyor. Bu durum, iç mimarlık meslek alanı için yeni bir etkinlik alanı ortaya çıkartmakla birlikte, alışılagelmiş karasal mekanlardan çok farklı fiziksel dinamikleri ve mekansal ilişkileriyle alanda uzmanlaşmış iç mimar tasarımcısı beklentisini de doğuruyor.

Yukardaki tartışma ışığında, kurulduğundan bu yana İzmir Ekonomi Üniversitesi Güzel Sanatlar ve Tasarım Fakültesi İç mimarlık ve Çevre Tasarımı ile Endüstriyel Tasarım bölümlerinde farklı lisans ve lisansüstü programlar ve projeler yürütülüyor. Bu bağlamda İçmimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümü üçüncü sınıf proje stüdyosunda 2018-2019 Bahar döneminde, birbirine paralel iki ayaklı bir proje süreci yürütüldü.

Birinci ayağı1 tarihi bir yapının yeniden işlevlendirme projesi olan stüdyonun ikinci ayağında proje olarak yat iç mekan tasarımı ele alındı. Koordinatörlüğünü ve yürütücülüğünü üstlendiğim ve Elif Büyükkeçeci’nin asistan olarak katkı sunduğu proje; stüdyoda değişen kullanıcı ihtiyaçları kapsamında etkinlik alanı genişleyen iç mimari tasarımın önemli bir konusu olan denizsel mekanlar ile bu alanda kariyer planlayan öğrencileri buluşturan önemli bir seçenek oldu.

Bu projede esas hedef, iç mimarlık öğrencilerinin bu aşamaya kadar alışageldikleri karasal çevreden farklı bir çevrede ve kısıtlamaları daha fazla olan bir mekanda tasarım çözümleri üzerine çalışmaları ve alana yönelik teknik bilgileri edinmeleriydi. Proje kapsamında temel olarak iç mekan tasarımı asıl hedef olsa da, hareketli bir yapı olan teknenin içinde olma durumu, mekan tasarlama dinamikleri açısından öğrencilere yeni tecrübeler sundu. Öğrencilere 39 metre boyunda mevcut bir motor yat tanıtıldı ve bu yatın tüm iç mekanlarını tanımlanan beklentiler doğrultusunda yeniden tasarlamaları istendi. Proje aynı zamanda yeniden işlevlendirme kapsamında da ele alındığı için teknenin yapısal ve teknik kısıtları içinde kalmak şartıyla tüm iç mekanlar, boş kabul edilerek baştan sona bir iç mimari problematiği olarak sunuldu. Buna göre öğrencilerden İzmir ve/veya Ege Bölgesi’ni esas alan bir tema kapsamında çalışmaları istendi. Bu noktada, iki seçenek olarak bölgesel özellikler bağlamında ya da kurumsal bir yapı üzerinden, kavramsal tasarım yaklaşımlarının oluşturmaları telkin edildi. Refit projesi olarak tanımlanan projede öğrencilerin, seçtikleri kavramsal yaklaşım ve oluşturdukları senaryo üzerinden en az on en çok on iki kişilik yolcu ve en az beş veya en fazla sekiz kişilik mürettebat için bir “charter yat” (gezi teknesi) tasarlamaları istendi.

Proje kapsamında gemi ve tekne tasarımına yönelik temel bilgilerin edinilmesi ve sürecin net şekilde anlaşılması amacıyla uzman konuklarla seminerler, yuvarlak masa tartışmaları, teknik gezi ve çalıştay gibi çok boyutlu bir tasarım stüdyosu deneyimi yaşandı. Kuşkusuz bunlardan en etkili olanları; iki günlük Bodrum Tersaneleri ve Denizcilik Müzesi gezisi ile 3 günlük EWMI (Envisioning Water Mobility for İzmir - İzmir Deniz Ulaşımını Planlamak) çalıştayı oldu. Bu süreç, sadece içeriğiyle değil alışagelmiş proje takdimi sonrası tasarlama-kritik-düzeltme-kritik döngüsü sonucu final olarak yapılan jüri değerlendirme formatındaki geleneksel tasarım stüdyosu için de çok boyutlu bir öğretme-öğrenme deneyimi yaşama olasılığı sundu.

Bodrum Teknik Gezisi kapsamında sırasıyla Ağanlar, Grandi ve Ada Yatçılık Tersaneleri gezildi. Sektörde çok önemli bir yeri olan Ağanlar Tersanesi’nde önce Yat Tasarımcısı Kerem Türkmen’in iç mekan tasarımı yenilemesini yaptığı 42 metrelik lüks bir motor yat tasarımcının rehberliği ile gezildi, proje detayları ve sürece ilişkin detaylı bilgi alındı. Daha sonra Erdem Ağan ve Erol Ağan ile birlikte tersanenin diğer kısımları ve mobilya atölyeleri de gezildi ve üretimin ilk başlangıcından en son evresine kadar geçen süreci gözler önüne seren birçok devam eden yenileme işi detaylıca anlatıldı. Bir sonraki durağımız hem gemi İnşaat Mühendisi hem de Yat Tasarımcısı, Bodrum Denizciler Derneği Yönetim Kurulu Üyesi Bülent İ. Turan ile Grandi Yatçılık Tersanesi oldu. Burada yine mekansal yapısı yenilenen ancak bir öncekine göre ileri kaba vaziyette bulunan 43 metrelik bir lamine ahşap yelkenli tekne gezildi. Bu sayede, inşa ve refit süreçleri devam eden bu iki teknenin yapısal ve teknik farklılıklarını bizzat deneyimleyebilme şansımız oldu. Daha sonra Ada Yatçılık Tersanesi ve bu tersaneye ait mobilya atölyesi detaylı şekilde gezildi ve burada özellikle tekne mobilyalarının yerine uygun üretiminin izlenmesi ve bilgiler alınması farklı bir deneyim imkanı sundu.

Ağanlar Tersanesi ziyareti
Ada Yat, İçmimarlık öğrencileri refit süreci devam eden bir mega-yat içinde bilgi alıyor.

İlerleyen haftalarda stüdyo sürecine paralel olarak planlanan, İtalya’nın Milan kentinde bulunan Politecnico di Milan altında yer alan PoliDesign Yat Tasarımı Lisansüstü Programı öğretim üyelerinden Andrea Ratti ve Ariana Bionda ile İzmir Ekonomi Üniversitesi İçmimarlık ve Çevre Tasarımı ve Yat Tasarımı Yüksek Lisans programı öğretim üyelerinden Dr. Öğretim Üyesi Markus Wilsing ve Dr. Öğretim Üyesi M. Emre Ergül ve Endüstriyel Tasarım Bölümü ve Yat Tasarımı Yüksek Lisans Programı öğretim üyelerinden Dr. Öğretim Üyesi A. Can Özcan’ın katılımlarıyla, denizel mekanların tasarımına ilişkin bir dizi seminerler ve devamında kapsamlı bir çalıştay düzenlendi. Bu çalıştaya İçmimarlık Bölümü öğrencilerinin yanı sıra Endüstriyel Tasarımı Bölümü öğrencilerinden de katılanlar oldu. Kolektif ve yoğun bir çalışma ortamı sunan bu çalıştay, konuya ilişkin dinamiklerin haricinde çok disiplinli çalışma pratiği ve tecrübesi anlamında da büyük kazanımlar sundu.

Litter Pod; öğrenciler: Melis Nur Canpulat, Damla Deniz Doğan, Berfu Alanlı.
BubblePod; öğrenciler: Ecem Aykaş, kardelen Kırım, Umay Deniz Çoban, Zeynep Pasinli
W-Cyle; öğrenciler: Buket Saylan, Buse Aydın, Mehmet Kozan

Tüm bu süreçlerde iç mimarlık öğrencileri; farklı kural, yönetmelik ve kısıtlamalar bağlamında detay, malzeme ve hareketli iç mekan tasarımına yönelik yeni bir deneyim kazandılar.

İÇ MİMARİ PRATİKTE YENİ ALANLAR YENİ TANIMLAR
Alternatif stüdyo projesi olarak yürütülen ve alanda ilerlemeyi planlayan öğrencilerin seçerek katıldıkları yat tasarımı stüdyosu, iç mimarlık alanında yeni bir deneyimle beraber farklı bir bakış açısı oluşturdu. Alışılagelmiş iç mekan problemleri ve bu mekanlara yönelik farklı kaynaktan edinebildikleri ve öğrendikleri tasarım standartlarının yat gibi farklı fiziksel özellikler sunan bir iç mekan için çoğu zaman geçerli olamadığı, dolayısıyla mekanları kendi dinamikleri doğrultusunda, ezbere değil, anlayarak ve analiz ederek tasarlamanın gerekliliği, öğrencilerimizin tasarım sürecine yaklaşımları anlamında da yeni bir bakış açısı kazanmaları bakımından da yararlı oldu.

Örnek proje; öğrenciler: Anıl Yıldırım, Mustafa Ergen, Mert Teber
Örnek proje; öğrenciler: Berfu Alanlı, Damla Deniz Doğan, Melis Nur Canpulat

Teknolojinin sürekli ve çok hızlı ilerlediği günümüzde, her geçen gün yaşama ilişkin birçok yeni oluşumla karşılaşıyoruz. Bugün bilim kurgu olan dünya dışı yaşam, çok uzak olmayan bir gelecekte muhtemelen gündelik yaşantımızın bir parçası olacak. Böyle bir gelişme, yapılı çevre konusunda da yepyeni olasılıklar ve yeni anlayışlarla beraber yeni bir meslek kavramını ortaya çıkaracak. İç mimari tasarım söz konusu olduğunda da tüm bu gelişmeler kuşkusuz yeni tasarım pratikleri, tanımları ve ihtiyaçlarını da önümüze serecek. Yürütülen yat tasarımı projesi, bu bağlamda öğrencilerimize daha esnek ve yaratıcı bir mesleki duruşu kazandırma bakımından da önemli bir deneyim oldu.

Örnek proje; öğrenci: Mehmet Kozan
Örnek proje, öğrenci: Melis Nur Canpulat

Özellikle İzmir’de olan bir iç mimarlık programı bünyesinde, hem bölgenin gerçekleri ve dinamikleri hem de ihtiyaçları göz önünde tutularak kurgulanan bu alternatif iç mimari tasarım stüdyosunun, mesleki rekabette farklılık yaratacak genç meslektaşların yetiştirilmesi bakımından önemli bir yaklaşım olduğu söylenebilir.

NOTLAR
1 Üçüncü sınıf projesinin birinci ayağı Thomas Kheogh’un koordinatörlüğünde, Selin Özertuğrul Öğütçü, Güneş Atakan Pekşen ve Esra Bici Nasır tarafından yürütülen yeniden işlevlendirme projesi olmuştur.

KAYNAKLAR Arı, K. (2011), “İzmir’de Deniz Ulaşımı ve Ticaretinin Kent Kimliğinin Oluşumu Üzerindeki Etkileri”, Denizcilik Fakültesi Dergisi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Özel Sayı, 2011.
Dhar R. ve Wertherbroch, K. (2000), “Consumer Choice between Hedonic and Utilitarian Goods”, Journal of Marketing Research, Vol 37, 61-72.
Kan, N. ve Nas S. (2014), “Yat Satın Alma Kararında Yat Tipi Tercihi: IC Çeşme Marina’daki Yat Sahipleri Üzerine Bir Uygulama”, Denizcilik Fakültesi Dergisi, Dokuz Eylül Üniversitesi, Cilt 6 Sayı 2, 49-69.
Köker, N. E. ve Maden D. (2012). “Hazcı ve Faydacı Tüketim Bağlamında Tüketicinin Ürün Temelli Yenilikçiliği Algılaması: Amprik bir Araştırma”, İşletme Araştırmaları Dergisi, Sayı 4/2. 94-121.
Morozzo della Rocca, M. (2014). “Classic Yacht Redesign and Restoration: Ergonomic and operational aspects”. Advances in Human Aspects of Transportation Part I, Eds. N. Stanton, St. Landry, G. Di Bucchianico and A. Vallicelli. AHFE Conference 2014, 150-161.
Solomon, M.R. (2007) Consumer Behavior. Upper Saddle River, Prentice Hall: New Jersey. T.C. Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı (Aralık, 2012) “Yatçılık Sektör Raporu”.
Zignego, M. (2014). “Human Factors in the Design of Naval Vessels”. Advances in Human Aspects of Transportation Part I, Eds. N. Stanton, St. Landry, G. Di Bucchianico and A. Vallicelli. AHFE Conference 2014, 162-170.

PROJELER

  • Litter Pod olarak isimlendirilen tasarım, Körfez için hem bir gezi hem de yüzey temizliği yapan ve yenilenebilir enerjiyle çalışan küçük ölçekli bir araç ve sistemini öneriyor.
  • BubblePod olarak isimlendirilen tasarım, körfez için denizi görsel olarak daha fazla deneyimleyebilecek bir imkan sağlarken bireyleri fiziksel aktivite yapmaya teşvik eden bir öneri getiriyor.
  • W-Cyle olarak isimlendirilen tasarım, körfezi geçerken bisiklet etkinliğinin devam ettirilmesi ile bir deniz aracının çalışma prensibi olarak yepyeni bir fikir ortaya atıyor.

Etiketler: