Taşınan Şehir

Yerleşimin yaklaşık olarak 1900'lü yıllarda başladığı ve İsveç'in kuzeyinde yer alan Kiruna şehri bugün 18.200 kişinin yaşadığı bir yer ve tarihindeki en büyük kentsel dönüşümü görmek üzere olabilir. Şehrin tamamı yaklaşık üç kilometre doğuya taşınıyor. Projenin Kiruna halkında endişe ve beklentiyi aynı anda uyandırdığını belirtmekte fayda var. Şehrin taşınması dikkatli bir stratejik planlama gerektiriyor. Kolektif hafızayı korurken ortak bir geleceğe taşınmak için şehir halkı ile yakın bir danışmanlık kurulması gerekiyor. Emsali görülmemiş bir tutkuyla proje, şehrin ve halkın kimliğini koruyarak bir yerleşimi tamamen yeni bir alana taşımanın olasılıklarını soruyor.

fotoğraflar ve çizimler: white & tegmark

vaziyet planı

süreç diagramları

süreç diagramları

Kiruna'nın batı sınırındaki Kirunavaara'da muazzam büyüklükteki demir cevherinin çıkarılıyor olması nedeniyle şehir merkezine yaklaşan deformasyon ve çökme tehdidinin varlığı, şehri taşıma planlarının doğmasına neden oldu. Devlete ait olan maden şirketi LKAB, 1900 yılında şehrin kurulmasına neden olurken zamanla Avrupa'nın en önemli demir üreticisi haline geldi fakat öte yandan İsveç'in enerjisini tüketen en büyük yapılaşmadan biri oldu. Bu sebeple şehrin yeniden konumlandırılmasına mali kaynak sağlayacak olan LKAB 2033 yılına kadar Kirunavaara'da maden çıkarmaya devam edecek.

White Arkitekter ekibi olarak Ghilardi + Hellsten Arkitekter ile birlikte çalışarak 2033 yılına kadar devam eden 20 yıllık bir master planın sürecini tasarlamak üzere açılan uluslararası yarışmayı 2013 Şubat ayında kazandık. Belediye'nin proje özetine meydan okuyarak daha sürdürülebilir bir şehir kurgusu için 100 yıllık bir master plan başlattık. Bu şekilde şehrin demir cevherinden bağımsızlaşan bir ekonomik modele sahip olmasına çalıştık. LKAB'ın 415.5 milyon euro yatırım ile yeni şehir merkezinin gelişimi taşınma sürecinin ilk aşaması. Haziranda başlayan ilk adım yedi yıllık bir süreç.

ŞEHRİ TAŞIMAK
White ekibi olarak Kiruna'nın taşınmasını süreç tasarımına çevirdik. Bir seri projenin yeni "kentsel kemer" boyunca kıvrılmasını düşünüyoruz. Malmvägen ana caddesinin çevresine odaklanmış olan bu kemer, Kiruna merkeziyle Lombolo ve Tuolluvaara yerleşimlerini, havaalanını ve maden ocağını birbirine bağlıyor. Kiruna'nun önceki karakteri ise yıkılmış binaların malzemelerinin yeniden kullanımı ve tarihi kilise gibi kültürel olarak önemi olan bazı yapıların zarar görmeden taşınması ile korunacak. Böylece eski Kiruna kademe kademe kaybolacak ve şehrin doğusu daha canlı olmaya başladığında ise halk buraya taşınacak.

FIRSATLAR
Yeniden taşınma durumu Kiruna'nın çevresel, sosyal ve ekonomik olarak daha sürdürülebilir bir şehir olması için eşsiz bir fırsat olarak yorumlanabilir. Yeni Kiruna'nın gelişiminin düşük karbon salınımlı olması tasarlandı. Toplanma alanı ve kültürel varlıklar ile donatılmış iyi bir planın kamusal hayatı iyileştireceği ve baskın olan erkek nüfusunu genişleterek daha farklılaşan ve çeşitlenen bir topluma dönüşeceğini düşünüyoruz. Öte yandan Kiruna, İsveç'teki en hızlı gelişen küçük işletmelerin olduğu bir şehir. Bu sebeple şehre göç edenlerin konut ihtiyacının da giderilmesi gerekiyor. 3000 konutun taşınmasının yanı sıra yenileri de inşa edilecek. Şehir merkezinin yeniden konumlandırılması ve sürecin sosyal boyutları en zorlayıcı mesele olarak karşımızdaydı. Kiruna'nın iklimi ve konumu da yeni zorluklar doğurdu. Kuzey kutup dairesinin 140 kilometre kuzeyinde Lapland isimli bölgede olması nedeniyle oldukça ücra bir şehir. Güneş yazın hiç batmıyor ve kışın hiç yükselmiyor. Sıcaklığın -22 °C dereceye kadar düştüğü yarı arktik bir iklime sahip. Yeni master plan ile maden çıkarımı esnasında üretilen ve boşa giden ısının etkili bir şekilde kullanımını, rüzgar enerjisinden faydalanmayı ve altyapıları geri dönüştürmeyi çözdük.

YENİ KENTSEL PLAN
Yeni bir meydan tasarımı ile ilk aşamayı gerçekleştirdik. Kiruna'nın tarihi saat kulesini buraya taşıdık ve Henning Larsen mimarlık ekibinin tasarladığı seyahat merkezini de yeni meydan ile eski kenti birbirine bağlaması için buraya konumlandırdık. 2019 yılında tamamlanması planlanan kütüphane binasının yanı sıra yüzme havuzu da inşa ediliyor. Eski kilise ise yavaş yavaş parçalara ayrılıp yeni merkezde tekrar birleştiriliyor.

HERKES DAHİL
Belediye, master plancılar ve Kiruna halkı arasında sürekli olarak kurduğumuz iletişim ile şehrin dönüşümünün başarılı olacağını düşünüyoruz. Bunu yaparken kendi grubumuzda yer alan antropologlar ile keşifler yaparak planların gerçekleşmesi için çalıştık. Şehir halkı ile resmi ve resmi olmayan kanallar aracılığıyla periyodik olarak görüştük ve tasarımlarımızın geri bildirimlerini aldık.

LKAB'ın madenin zarar verici etkilerinin şehre uzandığını bildirmesinin ardından Kiruna'nın durumu tartışmalıydı. Master planın onaylanması ve LKAB'ın yatırımını ilk aşamada yapması büyük bir adım oldu. Kiruna'nın yürüyen bir kırkayak gibi yavaş yavaş, kıvrıla kıvrıla yeni merkezine taşınacağını düşünüyoruz. Bunu yaparken uydu kent mantığından farklı olarak şehrin doğuya doğru uzanmasını istedik. Bu şekilde bütün ilerleme süreci adım adım olacak ve tutarlı, sürekliliği olan bir şehir yaşamı sağlanabilecek. Kiruna belediyesi de bu projenin halk ile iletişim kurulan bir yöntemle ilerlemesini istiyor. Kiruna'nın geçmişini devam ettiren ve aynı zamanda daha canlı bir yere dönüşen şehir planı çalışmamızın özünü oluşturuyor. Kiruna 4-Ever projesi ile “Urban by Nature” temalı Rotterdam Mimarlık Bienali'ne (IABR) ve Venedik Mimarlık Bienali'nin Palazzo Bembo'daki “Zaman Mekan Varoluş” sergisine de katıldık.