Modern Mobilya Mirasımız

DATUMM_Dokümantasyon ve Arşivleme Türkiye’de Modern Mobilya başlıklı bilimsel araştırma projesinin bir parçası olan ve 1930-1975 yılları arasında Türkiye'de üretilen "modern mobilyalar"dan tarihi/özgün örnekler içeren sergi, İzmir Ahmed Adnan Saygun Sanat Merkezi’nde, 6 Şubat’ta açıldı. İzmir Ekonomi Üniversitesi tarafından desteklenen ve yaklaşık 2,5 yıldır üzerinde çalıştığımız bu proje; tarihi / özgün mobilyalar konusunda farkındalık yaratmak amacıyla 1930-1975 yılları arasında Türkiye’de üretilen “modern mobilyalar” için kapsamlı bir dokümantasyon ve arşivleme çalışmasının başlangıcını oluşturmaktadır.

fotoğraflar: ali inceoğlu (danyal çiper tasarımı koltuk)

fazıl aysu ve seyfi arkan tasarımı florya atatürk deniz köşkü'ndeki komidin

danyal çiper tasarımı çalışma masası

güner mutaf tasarımı odtü mimarlık fakültesi koltuğu

sadun ersin tasarımı yemek masası

masis firmasına ait tc merkez bankası koltuğu

çınar otel için tasarlanmış koltuk, tasarımcısı bilinmiyor

kare metal için sadi öziş'in tasarladığı fishnet adlı sandalye

sadun ersin'in tbmm için tasarladığı sehpa

ersa firması için metin atabey ata tasarımı sandalye

mpd firması için bediz ve azmi koz tasarımı konsol

sergi mekanı

sergi mekanı

sergi mekanı

sergi mekanı

sergi afişi

Mobilya tasarımları, tasarımcıları ve üreticilerinin belgelendiği proje, sadece sergi ile sınırlı değil. Bilginin herkes tarafından ulaşılabilir olmasının önemiyle hareket edilen projede, serginin yanı sıra katalog, çevrimiçi sayısal arşiv, kolokyum ve belgesel olmak üzere beş bileşen bulunuyor. Bu çalışmanın, öncelikle tasarım dünyası olmak üzere, genel olarak toplum üzerinde “tarihi mobilya” konusunda değer oluşturma ve farkındalık yaratma anlamında etkin bir rol üstleneceğini ve yeni çalışmalar için temel oluşturacağını düşünüyoruz. İçinde öğrenciler, grafik ve web tasarımcıları, hukukçuların da yer aldığı geniş bir ekiple yürüttüğümüz projeyi, bundan sonra da geliştirerek devam ettireceğiz.

6-24 Şubat 2015 tarihleri arasında Ahmed Adnan Saygun Sanat Merkezi’nde gerçekleşen serginin küratörlüğünü Jörn Fröhlich yaptı. Uzun ve detaylı bir literatür araştırmasıyla elde edilen bilgiler ve projenin akademik danışmanlarıyla gerçekleştirilmiş görüşmeler yoluyla ulaşılan mobilyalardan oluşan sergi, 74 adet tarihi / özgün modern mobilyanın kendisini, 113 adet mobilya ya da mobilya grubunun, mobil bir fotoğraf stüdyosu aracılığıyla Ali İnceoğlu tarafından çekilmiş olan profesyonel fotoğraflarını içeriyor. Sergi ürünleri, İzmir Ahmed Adnan Saygun Sanat Merkezi’nin beş galerisinde eş zamanlı olarak çalışmanın belgeseliyle birlikte izleyicilere sunuldu.

Sergi için seçilmiş ürünler üç ana kategori altında toplanıyor: kurumlar, öncü firmalar ve tasarımcılar. Kurumlar kategorisinde en geniş yer, 1956 yılında açılmış İç Mekan Tasarımı yarışmasının birincilerinden iç mimar Prof. Sadun Ersin tarafından A Blok dinlenme alanları için tasarlanmış, 20 adet mobilya ile Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne aittir. Meclis mobilyaları arasında, dönemin önemli seramik sanatçılarından Füreya Koral ve Atölyesi’nin, Sadun Ersin ile ortak çalışmaları olan sehpalar da yer almakta. Florya Atatürk Deniz Köşkü de Seyfi Arkan ve Fazıl Aysu’nun mobilya tasarımlarının fotoğrafları ile sergide yerini aldı. Güner Mutaf’ın tasarımı olan bir koltuğun da yer aldığı beş mobilya ile Orta Doğu Teknik Üniversitesi mobilyaları, içlerinde Nazımi Yaver’e ait bir bank ve Zeki Kocamemi’nin tasarlayarak Akademi’nin atölyesinde ürettiği bir keson ve taburenin de bulunduğu Güzel Sanatlar Akademisi (Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi) mobilyaları, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi ve Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi mobilyaları aynı salonda sergilendi. Ayrıca Türkiye İş Bankası Müzesi, TC Merkez Bankası ve Çınar Otel’e ait mobilya ve fotoğraflar da kurumlar kategorisi altında yer almaktadır.

Öncü firmalar kategorisinde, İstanbul firmaları olarak Baki Aktar ve Fazıl Aysu tarafından 1953 yılında kurulmuş olan Moderno firmasının mobilya tasarımlarına ait dönem fotoğrafları, 1955 yılında Sadi Öziş ve İlhan Koman tarafından (daha sonra Şadi Çalık’ın katılımıyla) kurulan Kare Metal’e ait 12 mobilya ve Kare Metal tarafından üretilmiş olup bir kısmı Neptün Öziş Arşivi’ne ait 21 mobilyanın fotoğrafları, 1950’lerin sonunda Yıldırım Kocacıklıoğlu ve Turhan Uncuoğlu'nun kurduğu İnterno firmasına ait dönem fotoğraflarının yanı sıra; firmanın, halen Prof. Sadun Ersin’in evinde kullanılmakta olan bir sehpası sergilendi. Ayrıca sergide, Türkiye’nin ilk mobilya süpermarketi olan Medaş firmasına ait ahşap bir sandalye de yer aldı. Ankara firmaları arasında, Bediz ve Azmi Koz tarafından 1959 yılında kurulmuş olan MPD (eski adıyla Butik A) firmasına ait dönem fotoğraflarının yanı sıra, günümüzde halen kullanılmakta olan yemek masası, sandalye ve konsoldan oluşan bir mobilya takımının fotoğrafları kullanıldı. Bir diğer Ankara firması olan ve 1958’de Metin Atabey Ata tarafından kurulmuş olan Ersa, sergide koltuk, tabure, sandalye ve Devlet Malzeme Ofisi için üretilmiş olan çalışma masası örnekleri ile yer aldı. İzmir firması olan ve zanaatkar Mehmet İrfan Dolgun tarafından, 1955 yılında kurulmuş olan Sim Mobilya Fabrikası’nın ise, sergide 10 mobilyası sergilendi.

Tasarımcılar kategorisinde ise, iç mimar Baki Aktar’ın mobilya tasarımlarına ait dönem fotoğrafları, Prof. Sadun Ersin’in tasarlamış ve halen kendi evinde kullanmakta olduğu bir adet metal sandalye ve diğer mobilyalarına ait fotoğraflar, Prof. Önder Küçükerman’ın Gima, Kelebek Mobilya, Rüstem Paşa Külliyesi ve Pamuk Eczanesi için tasarlamış olduğu mobilyalara ait, kendi arşivinden edinilen dönem fotoğrafları yer aldı. Aynı zamanda, Mimar Danyal Çiper’in yeğeni Yrd. Doç. Dr. Arıl Cansel tarafından, 2014 yılında İzmir Ekonomi Üniversitesi’ne bağışlanmış olan beş adet mobilya, Yrd. Doç. Dr. Yavuz Irmak’ın dört adet mobilyası ve Yrd. Doç. Dr. Babür Kerim İncedayı’nın “Sing Sing” adlı koltuğuna ait, kendi arşivinden edinilen dönem fotoğrafları, iç mimar Fikret Tan’ın tasarlamış ve üretmiş olduğu, halen kız kardeşi tarafından kullanılmakta olan mobilyaların kendisi ve fotoğrafları sergilendi.

Serginin de açılış günü olan 6 Şubat’ta, İzmir Ekonomi Üniversitesi’nde gerçekleştirilen kolokyumda ise, yukarıda söz edilen belgeselde de görüşlerine yer verilmiş olan dönemin tasarımcıları, yakınları, zanaatkar ve üreticilerinin yanı sıra, bu konuda çalışmalar yapan akademisyen ve tasarımcılar konuşmacı olarak yer aldı. Farklı tasarım disiplinlerinden öğrenci, akademisyen ve profesyonellerin izleyici olarak katıldığı kolokyumda, davetli konuşmacı olarak ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Ali Cengizkan, mobilya üretim sektöründeki bileşenler, mobilya tarihi, mobilya-mimarlık ilişkisi ve mobilyanın sınırları üzerine bir konuşma gerçekleştirdi. Düzenlenen üç ayrı panelde ise konuşmacılar, “Türkiye’de Modern Mobilyanın Anlamı ve Korunması”, “Türkiye’de Modern Mobilya Tasarımı: 1950’ler-60’lar-70’ler” ve “Türkiye’de Mobilya Üretimi: Tasarım Yaklaşımı, Teknoloji ve Malzeme” başlıkları altında, modern mobilyanın tarihselliği ve “modern”e yüklenen anlamlar, kendi deneyimleri ya da yakınları oldukları tasarımcılar üzerinden ilgili dönemlerin mobilya tasarım koşullarını ve tarihsel olarak Türkiye’de mobilya üretimi kapsamında teknolojik ve malzemeye ilişkin etmenler üzerine görüşlerini bildirdiler.

Dönemin 15 tasarımcı, zanaatkar, üretici ve tanıklarından oluşan ve Ali İnceoğlu’nun yönetmenliğini yaptığı belgesel niteliğindeki filmde, iç mimar Bediz Koz, Prof. Sadun Ersin, Prof. Önder Küçükerman, iç mimar Yıldırım Kocacıklıoğlu, Yrd. Doç. Dr. Babür Kerim İncedayı, Yrd. Doç. Dr. Yavuz Irmak, iç mimar Baki Aktar hakkında oğlu Mimar Sadık Aktar, Sadi Öziş hakkında oğlu mimar Neptün Öziş, iç mimar Fikret Tan hakkında oğlu iç mimar Yalın Tan, mimar Danyal Çiper hakkında yeğeni Yrd. Doç. Dr. Arıl Cansel; zanaatkarlar Mustafa Plevne ve Mehmet İrfan Dolgun, Minas Boyacıyan hakkında oğlu iç mimar Artun Boyacıyan, Metin Atabey Ata ve ERSA firması hakkında ERSA firması ortağı, oğlu Erol Ata ve torunu Yalçın Ata ile Delta mobilya firmasının kurucu ortağı ve “Dünden Bugüne Mobilya Tasarımı ve Teknolojisi” kitabının yazarı Adem Yılmaz yer almakta. İzmir Ekonomi Üniversitesi’ne ek olarak Ersa ofis mobilyaları, Delta Ofis Mobilyaları İzmir Büyükşehir Belediyesi, Ahmed Adnan Sanat Merkezi tarafından desteklenmiş olan DATUMM projesinin yukarıda belirtilen bileşenlerden oluşan ilk etabı tasarım dünyasından oldukça olumlu eleştiriler aldı. Projeden çıkan bir sonuç olarak, tarihin akıp gittiği ve tasarım tarihini büyük bir hızla belgelemenin önemine dikkat çekildi. 24 Şubat’ta sona eren serginin ardından adresinde ulaşılabilecek sayısal arşivde, proje kapsamında arşivlenmiş tüm mobilyaları, proje hakkında detaylı bilgiyi ve projenin gelecekteki aşamalarını izlemek mümkün.

Seren Borvalı: İzmir Ekonomi Üniversitesi, İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümü, Araş. Gör.

Hande Atmaca: İzmir Ekonomi Üniversitesi, İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümü, Araş. Gör.

Zeynep Tuna Ultay: Yaşar Üniversitesi, İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümü, Yrd. Doç. Dr.

Deniz Hasırcı: İzmir Ekonomi Üniversitesi, İç Mimarlık ve Çevre Tasarımı Bölümü, Doç. Dr.