Tiyatronun Büyüsü: Alternatif Sahne ve Kama Muta Deneyimi

Hiç bir tiyatro performansı izlerken kalbinizin hızla çarptığını, gözlerinizin dolduğunu hissettiniz mi? Ya da bir sanat enstalasyonunun içinde dolaşırken derin bir huzur ve bağlılık hissettiniz mi? Eğer cevabınız evetse, büyük ihtimalle "Kama Muta" dediğimiz duyguyu deneyimlemişsinizdir. Bu yazıda, mimarlık ve sanatın birleşimiyle bu tür duygusal deneyimlerin nasıl yaratılabileceğini, özellikle alternatif sahneler ve bağımsız tiyatro performansları bağlamında inceleyeceğiz.

Kama Muta Nedir?
Kama Muta, Sanskritçe'de "sevgiyle hareketlenmiş" anlamına gelir ve insanların sevgi, bağlılık ve topluluk hissi ile yoğun bir şekilde hareketlendikleri anları tanımlar. Bu duygu, kalpte sıcacık bir his, gözlerin dolması ve tüylerin diken diken olması gibi fiziksel belirtilerle kendini gösterir (Fiske, 2019; Fiske, Seibt ve Schubert, 2017). Kama Muta hissetmenin temel unsuru, "toplumsal bir paylaşım deneyiminin aniden yoğunlaşması"dır. Bu yoğun birlik, aidiyet ve bağlanma hissi, toplumsal paylaşımın yoğunlaşmasını sağlar. Özellikle tiyatro gibi canlı performans sanatları, izleyicilere bu anlık ve yoğun coşkuyu yaşatmak için ideal bir ortam sunar. Peki, bu duyguyu mimarlık ve sanatla nasıl ilişkilendirebiliriz?

Alternatif Sahneler: Yakın ve Yoğun Deneyimler
Alternatif sahneler, geleneksel tiyatro mekânlarından farklı olarak daha küçük, samimi ve esnek alanlar sağlıyor. Bu mekânlar, izleyicilere performansa daha yakın olma ve oyuncularla doğrudan etkileşim kurma fırsatı sunar (Bennett, 2019). Alternatif sahneler, izleyicilerin duygusal olarak daha yoğun deneyimler yaşamalarına olanak tanır. Bu tür mekânlar, Kama Muta'yı tetiklemek için ideal bir ortam sunar çünkü izleyiciler, performansın bir parçası gibi hissederler ve bu da duygusal bağlılığı artırır (Fiske, 2019; Fiske, Seibt ve Schubert, 2017).

Örneğin, Londra'daki "The Vaults" adlı alternatif sahne, Waterloo İstasyonu'nun altındaki kullanılmayan demiryolu kemerleri ve tünellerinden yaratıcı bir şekilde tiyatro mekânına dönüştürüldü (The Vaults, 2024). Bu mekân, hem büyüleyici hem de yenilikçi bir tiyatro alanı olarak dikkat çekiyor ve çeşitli sanat formlarını bir araya getiriyor. Özellikle yenilikçi tiyatro yapımları ve sürdürülebilir bir şekilde kullanılmasıyla biliniyor (The Vaults, 2024). Esnek ve uyarlanabilir bir fiziksel ortama sahip olan mekânın, farklı formlardaki düzenlemelerinde sergilenen çeşitli performanslar izleyicilere benzersiz deneyimler sunuyor (The Vaults, t.y.).

Kaynak: www.thevaults.london

Kaynak: www.thevaults.london

Kaynak: www.thevaults.london

Kaynak: www.thevaults.london

Kaynak: www.thevaults.london

Kaynak: www.thevaults.london

Kaynak: www.thevaults.london

The Vaults'ta sahnelenen bir performansın içinde kaybolduğunuzda, hem mekânın hem de sanatın sizi nasıl etkilediğini fark edersiniz. Ancak belki de o kadar uzağa gitmeniz gerekmiyordur. Kadıköy’deki farklı fonksiyonlardan dönüştürülen alternatif tiyatro mekânları çeşitli duygusal deneyimlere, imgelemin ufuklarına kapı aralıyor (Bengü, 2017; Erbaş ve Bengü, 2018; Firidin Özgür ve Bengü, 2021; Curavcı, 2021). İstanbul’da, sadece Kadıköy’de 24 adet kara kutu mekan olduğunu biliyor musunuz? Bu tür mekânlar, tiyatroya gönül vermiş bağımsız ekiplerle, Kama Muta'yı deneyimlemek için ideal ortamlar...

Bağımsız Tiyatro Performansları: Sanatın Sınırlarını Zorlamak
Bağımsız tiyatro performansları, geleneksel tiyatronun sınırlarını zorlayarak yenilikçi, yaratıcı, eleştirel ve politik gösteriler sergiliyor. Bu performanslar, izleyicilere alışılmışın dışında minimal mekân tasarımlarıyla katılımcı deneyimler yaşatarak onları duygusal olarak derinden etkiler. Peki, neden bağımsız tiyatrolar bu denli etkileyici? Muhtemelen, toplumsal sorunları ele almaları ve muhalif yaklaşımlarıyla izleyicilere gerçekçi ve çarpıcı bir bakış açısı sunmaları sayesinde (Bengü, 2017; Fischer-Lichte ve Wihstutz, 2013; Şener, 2017). Bu performanslar, ani ve yoğun, diğer katılımcılarla paylaşılan duygusal tepkiler uyandırırarak Kama Muta'yı desteklerler. Yenilikçi sahne tasarımları, ışık kullanımı ve mekândaki minimal yaklaşımlarla geliştirilen esnek ve yaratıcı kullanım, bu duygusal etkiyi artıran önemli faktörlerdir (Fiske, 2019; Fiske, Seibt ve Schubert, 2017).

New York'taki "La MaMa Experimental Theatre Club" bağımsız tiyatro sahnesi, özellikle yenilikçi performansları ve yaratıcı sahne tasarımları ile tanınıyor (Bottoms, 2006; Shevtsova, 2011; Tytell, 2008). La MaMa'da izlediğiniz bir performans sırasında mekânın, atmosferin ve sanatın duygu durumunuzu coşturduğunu hissetmemek mümkün değil! Hiç kendinizi bir performansın tam ortasında bulup, duygularınızın yoğunlaştığını ve mekânla bütünleştiğinizi fark ettiğiniz anlar oldu mu? İşte bu, Kama Muta'nın tetiklendiği anlardan biridir. Londra ve New York’taki bu tür mekânlar gibi, İstanbul'da da "Moda Sahnesi", "Karma Drama" ve "Emek Sahne" gibi yerlerde yenilikçi tiyatro performansları ve özgün sahne tasarımlarıyla kalbinizde yer edecek eşsiz duygusal deneyimler yaşayamanız mümkün (Bengü, 2017).

Karma Drama © Devran Bengü

Moda Sahne © Devran Bengü

Moda Sahne © Devran Bengü

Moda Sahnesi'nde sahnelenen “Babamı Kim Öldürdü” adlı oyunda, bireysel, ailevi ve toplumsal şiddetin çarpıcı bir şekilde görünür kılındığı o anlarda, tüm seyircilerle ortaklaşan derin ürpertiyi hissetmediniz mi? Peki, Emek Sahne'deki “Küskün Müzikal” performansında hissettiğiniz o muazzam coşku nasıldı? Karma Drama'nın kara kutu atmosferinde sahnelenen “Deliliğe Övgü” oyununda hissettiğiniz tüylerinizi diken diken eden anlar, bugünkü hikayenizle derin bir duygusal bağlantı kurmanıza neden olmadı mı? (Birikim Dergisi, 2020; Moda Sahnesi, 2023; Kadıköy Emek Tiyatrosu, 2023; Karma Drama, 2023)

Mimarlık ve Sanatın Gücü: Duygusal Bağlanma
Mimarlık, insan deneyimlerini şekillendiren ve duygusal bağlanmayı teşvik eden güçlü bir araç. Sanat ise, insan duygularını ifade etmenin ve tetiklemenin önemli bir yolu. Mimarlıkla birleştiğinde, sanatın gücü, mekânların duygusal etkisini artırıyor. Alternatif sahneler ve bağımsız tiyatro performansları, bu birleşimin somut örneklerini sunuyor (Fiske, 2019; Fiske, Seibt ve Schubert, 2017).

Kadıköy'deki sahneler gibi, İstanbul’un Avrupa yakasında da "Dot Tiyatro" ve "Kumbaracı50" gibi mekânlar, hem atmosferleri hem de sahne performansları ile izleyicilere sıradışı ve unutulmaz deneyimler sunuyor. (Dot Tiyatro, t.y.; Bengü, 2017; Kumbaracı50, t.y.). Bu tür mekânlarda geçirdiğiniz zaman diliminde hangi anlar sizin için en unutulmaz oldu? Duygularınızın yoğunlaştığı ve mekânla bütünleştiğiniz anları hatırlayın…

DOT © Devran Bengü

DOT © Devran Bengü

Türkiye’deki bağımsız tiyatrolar, sınırlı hatta çok sınırlı imkânlarla mekân tasarımları gerçekleştiriyorlar. Bu sınırlılık, kamu yararını gözetmeleri ve muhalif yapılarıyla birleşince, ellerindeki minimum imkânlarla dikkat çekici yaratıcılıklar sergilemelerine neden oluyor (Başar, 2014; Bengü, 2017; Birikim Dergisi, 2020; Erbaş ve Bengü, 2018; Firidin Özgür ve Bengü, 2021). Bu bilgi, Türkiye'deki bağımsız tiyatroların önemini daha iyi anlamamızı sağlıyor. Bu yaratıcılık ve etkileyici sahne deneyimleri, mimarlık ve sanatın birleşimiyle ortaya çıkıyor. Peki, bu tür mekânların tasarımında hangi unsurlar duygusal deneyimleri daha da derinleştirebilir?

Duygusal Deneyimleri Artıran Tasarım İlkeleri
Mimarlık ve sanatın birleşimi ile duygusal etkiyi nasıl artırabileceğimize dair bize ipuçları sunan bazı tasarım ilkeleri ve stratejileri bulunuyor:
• Samimi ve Esnek Mekânlar: Alternatif sahneler, küçük ve samimi mekânlar olarak tasarlandığında izleyicilerin performansa olan duygusal bağlılığı artar. Esnek mekânlar, farklı sahne düzenlemeleri ve performans türleri için uygun ortam sağlar (Bennett, 2019).
• Yaratıcı Işık Kullanımı: Işık, mekânın atmosferini belirler ve izleyicilerin duygusal tepkilerini etkiler. Yaratıcı ışık kullanımı, sahne üzerindeki duygu yoğunluğunu artırır (McAuley, 2000).
• Malzeme Seçimi ve Mekân Düzeni: Doğal ve sıcak malzemeler, izleyicilerin mekânla daha derin bir bağ kurmalarını sağlar. Mekân düzeni, izleyicilerin sahneyle olan etkileşimini artıracak şekilde tasarlanmalıdır (Lawson, 2001).
• Performansın İçeriği ve Sunumu: Performansın içeriği ve sunumu, izleyicilerin duygusal tepkilerini doğrudan etkiler. Yenilikçi ve yaratıcı performanslar, Kama Muta'yı tetikleyebilir (Fiske, 2019; Fiske, Seibt ve Schubert, 2017).

Mimarlık ve Sanatın Birleşimi ile Yeni Perspektifler
Alternatif sahneler ve bağımsız tiyatro performansları, mimarlık ve sanatın birleşimiyle duygusal deneyimleri derinleştirmenin etkili bir yolunu sunar. Bağımsız tiyatrolar, bu mekânların esnekliğini kullanarak, minimal mekan kurgularıyla izleyicilere katılımcı ortamlar yaratır ve böylece duygusal ve duyusal yoğunluğun artmasını sağlarlar. İzleyiciler, mekânın atmosferinde temsille güçlü bağlar kurarken, başkalarıyla da birlikte oldukları yoğun duygusal anları topluca yaşarlar. Kama Muta, bu tür deneyimlerin merkezinde yer alır ve performansların sosyo-kültürel ve psikolojik boyutta etkileyici olmasını sağlar (Fiske, 2019; Fiske, Seibt ve Schubert, 2017).

Mimarlık ve sanatın birleşimiyle yaratılan mekânlar, topluluk hissini ve birlikte yaşama duygusunu pekiştirir. Bu da bireylerin kendilerini daha dirençli hissetmelerine yardımcı olur ve mekânları daha anlamlı kılar. Mimarlık ve sanatın bu duygusal deneyimleri nasıl şekillendirdiğini anlamak, mimarların ve sanatçıların gelecekteki projelerde daha etkili, anlamlı ve toplumu bir araya getiren mekânlar tasarlamaları için değerli içgörüler sunar.

Dolayısıyla, mimarlık ve sanatın birlikteliği, insanların duygusal deneyimlerini zenginleştirir ve mekânlarla daha derin bağlar kurmalarını teşvik eder. Bu sinerji, toplum bilincini ve topluluk hissini güçlendirir. Böylece, mimari ve sanatsal mekânlar, sadece estetik değil, aynı zamanda duygusal ve sosyal açıdan da önemli bir rol oynar.

Bir sonraki performansa katıldığınızda, mekânın ve sanatın üzerinizdeki etkisini gözlemlemeye çalışmak ilginç olabilir. Bu deneyim, size yalnızca bir sanat eseri sunmakla kalmaz, aynı zamanda toplulukla paylaşılan yoğun duygusal anlar yaşatarak kalıcı izler bırakabilir. Belki de o an, siz de Kama Muta'nın büyüsünü hissedebilirsiniz. Bu tür deneyimleri, mimarlık ve sanatın toplum üzerindeki dönüştürücü gücünü daha iyi anlamamıza yardımcı olacaktır.

KAYNAKLAR

• Bennett, S. (2019). Theatre Audiences: A Theory of Production and Reception. Routledge.
• Başar, D. (2014). Performative publicness: Alternative theater in Turkey after 2000s (Yüksek lisans tezi). Boğaziçi Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü.
• Bengü, D. (2017). Kamusal Mekânın Yapılanmasında Kamusallık Ve Ekinsel Üretim Mekânlarının Rolü: Kadıköy Örneği (Doktora tezi). Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Birikim Dergisi. (2020). Tiyatrosuz Kalan Tiyatrocular Tiyatro Yapma Koşulları Üzerine Düşünmeye Başladı. https://birikimdergisi.com/guncel/10438/tiyatrosuz-kalan-tiyatrocular-tiyatro-yapma-kosullari-uzerine-dusunmeye-basladi (Erişim: 4 Ağustos 2024)
• Bottoms, S. (2006). Playing Underground: A Critical History of the 1960s Off-Off-Broadway Movement. University of Michigan Press.
• Curavcı, E. (2021). Mekânsal sürekliliğin tiyatrolar üzerinden okunması (Yüksek lisans tezi). Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü.
• Dot Tiyatro. (n.d.). Dot Tiyatro. https://go-dot.org/dot-2 (Erişim: 4 Ağustos 2024)
• Erbaş, A. E. ve Bengü, D. (2018). Şehircilik ve kamusallık ilişkisinde ekinsel üretimin (Culturevation) rolü ve etkisi. Planlama, 28(2), 127–142. https://doi.org/10.14744/planlama.2018.85570
• Fischer-Lichte, E. ve Wihstutz, B. (2013). Performance and the Politics of Space: Theatre and Topology. Routledge.
• Fiske, A. P. (2019). Kama Muta: Discovering the Connecting Emotion. Routledge.
• Fiske, A. P., Seibt, B. ve Schubert, T. (2017). The Sudden Devotion Emotion: Kama Muta and the Cultural Practices Whose Function Is to Evoke It. Emotion Review, 9(3), 242-250. https://doi.org/10.1177/1754073917723167
• Kadıköy Emek Tiyatrosu. (2023). Küskün Müzikal. https://kadikoyemektiyatrosu.com/oyun?tiyatro=kuskun-muzikal (Erişim: 4 Ağustos 2024)
• Karma Drama. (2023). Deliliğe Övgü. https://www.karmadramaonline.com/deli-li-%C4%9Fe-%C3%B6vg%C3%BC (Erişim: 4 Ağustos 2024)
• Kumbaracı50. (t.y.). Kumbaracı50. https://kumbaraci50.com (Erişim: 4 Ağustos 2024)
• Lawson, B. (2001). The Language of Space. Architectural Press.
• McAuley, G. (2000). Space in Performance: Making Meaning in the Theatre. University of Michigan Press.
• Moda Sahnesi. (2023). Babamı Kim Öldürdü. https://www.modasahnesi.com/events/babami-kim-oldurdu (Erişim: 4 Ağustos 2024)
• Özgür, E. F. ve Bengü, D. (2022). The Impact of Alternative Theater Stages on Public Spaces within the Context of Publicness in Kadıköy. Planlama, 32(1), 114-131. https://doi.org/10.14744/planlama.2021.60565
• Shevtsova, M. (2011). Directors/Directing: Conversations on Theatre. Routledge.
• Şener, S. (2017). Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi. Dost Kitabevi Yayınları.
• Tytell, J. (2008). The Living Theatre: Art, Exile, and Outrage. Grove Press.
• The Vaults. (2024). Theatre. https://www.thevaults.london/theatre (Erişim: 4 Ağustos 2024)
• The Vaults. (t.y.). Images. https://www.thevaults.london/images (Erişim: 4 Ağustos 2024)