Yeni Bir Doğa Düşüncesinde Fotoğraf

Doğal ve yapısal strüktürlerin harmonisinden gelişen peyzajın bilincini fotoğraf ile aktarabilmek mümkün.

Konvansiyonel düşüncenin dikte ettiği ve peyzajı sembollere¹ indirgeyen pastoral algı fotoğraf ile dağıtılabilir. Gerçekçi ve alternatif peyzaj görüntüleri ile yeni düşünüş biçimleri geliştirilebilir.

Kentsel yönetimler, peyzaj mimarlığının temel uğraşısı topoğrafya² üzerinde işlevsel veya estetik ya da her ikisini birden içeren, çoğunlukla kent üzerinde izlenebilen yapay katmanlar geliştirdiler. Ekolojik ortamın organizmaları fark edilir değişimler geçirdiler. Bugünlerde bu tahribat sürecinin hızlanması küresel ölçekte apaçık görülüyor. Tanık olduğumuz yaşamsal dönüşümün geri alınamayışı zihni karamsarlığa sürüklüyor. Böyle bir ortamda peyzajı temsil eden yöntemler, uygulamalar veya peyzaj gerçekliğini fotografik olarak belgelemek giderek önem kazanıyor.

Dzerzhinskiy IV, 2010. "Pastoral Moskova Çevreleri" serisine ait bir fotoğraf. Alexander Gronsky/INSTITUDE

Yeni denge arayışları olarak gündeme alındığını düşündüğüm, peyzajın kültürel tartışmalardaki gelecek öngörüleri, yeryüzüne yaşamsal bir katkı sağlamanın hemen öncesinde bahsettiğim karamsar havanın aksine peyzajın kültürel ortamını cazibeli hale getiriyor.

Fiziksel uygulamalarla uzun sürelerde hayata geçirilebilecek, tasarımı ile uygulanmış olanın arasındaki mesafenin arası açılmış ve birden çok aktörle tasarlanabilir bir peyzaj söylemi üretebilmek mümkün. Ancak uygulamaların özgünlük sorunları ve söylemdeki tutarsızlıklarla karşılaşma ihtimalinden, bizzat vizyonerin tamamen aracısız bir temsil üretimi ile toplum bilincini harekete geçirebilmesi daha kısa sürelerde gerçekleşebilir.

Özellikle derinleşmiş bir görüşün temsilinde en yaygın ve hızlı aktarım olan görselliğin abartılması veya arttırılması, spesifik tartışmalar için zihinleri tetikleyen yazıları da beraberinde getirecektir.

Parc Matisse, Lille. Gilles Clément

Parc Matisse, Lille. Gilles Clément

Yaşamsal çevre koşullarını koruma ve iyileştirme karşıtı politikalara direnen küresel ölçekte peyzajların düşünürü, peyzaj teorisyeni ve mimarı, aynı zamanda hortikültür mühendisi Gilles Clément, üçüncül peyzajı 2003’te bir manifesto ile duyurdu³. 1990 yılında ise Lille’de, üçüncül peyzaj muhteviyatını oluşturacak unsurların habercisi olacak kamusal kent parkı Parc Matisse’i uyguladı.

Parc Matisse örneği -girilemez ama izlenebilir bir orman uygulaması ile- Clément’ın üçüncül peyzaj prensibini aktarır durumdadır. Diğer taraftan ilerleyen yıllarda bazı bağımsız fotoğrafçılar⁴ bu muhteviyata dahil, direnen peyzajları kadrajlarına alan fotoğraf serileri üretirler. Cazip ve düşündürücü olan; benzer fotoğraf üretimlerinin böyle bir peyzaj öngörüsünü, yaşama uyarlanmış bir projeden daha tutarlı bir etkileyicilikle ve hızlı yayılabilirliği sayesinde daha iyi destekler durumda olmasıdır.

Üçüncül peyzaj ve diğer prensipleri, Clément’ın peyzajdaki katmanlaşmaları aşan tecrübeleri sonrası yeryüzünü çevreleyen peyzajın statik görüntülerinden -burada "statik" kelimesi "hareket halinde bahçe" prensibinde kastettiği hareketin aksine bir karşılık temsil etmez- ve varoluş biçimlerinden hemhal bir kavrayışın öngörüleridir.

Üçüncül peyzajlar, yeryüzünün genetik rezervuar alanları kabulüdür. Bu prensibe dahil alanlar, mikro hareketlilik içermelerinden doğan durağanlıkları veya zaman akışına nazaran statik yaşamları, belgelenebilmeleri için hareketli bir araç kullanmak yerine dakikayı sabitleyen fotoğrafın üçüncül peyzaj prensibi için tutarlı bir yöntem olabileceğini açıklar.

Estuaire de la Loire. "Üçüncül Peyza" Uzak Çevreler fotoğraf serisi / Franck Gérard

Bilhassa güç kavranabilen, düşünsel arka planları tartışılan katkısız peyzajları fotoğraflayabilmek gerekir. Estetik algılama göreceli olabilse de, yeni bir yapay katman ile örtülmemeleri nedeniyle üçüncül peyzajların da dahil olabileceği, doğallığı "kabul görmüş" peyzajın, fotoğraf kadrajına girdiği andan itibaren varolan cazibesi keşfedilir ve tanıdık, bayatlamış "güzelliklere" erişme arzusu zayıflayabilir. Halen çokça çağdaş fotoğraf sanatçısı doğal dengelerin bozulması gibi benzer konuları kişisel tarifleri altında kadraja sığdırmaya çalışarak fotoğraf serileri üretiyorlar.

Peyzajdaki tansiyonu farkedebilecekleri güçlü duyarlılığın arka planında kişisel bir birikimden doğan refleksler bulunuyor. Görselliğe ihtiyaç duyulan konuları parçalı olarak fotoğraflayıp destekleyici metinlerle anlamını çoğaltarak bulunduğumuz çağın halini çeşitli kadrajlarla gözler önüne seriyorlar.

Fotoğraf çekmek karmaşık bir eylemdir; öncelikle kadrajı oluşturan atmosferin hareketlerini dondurarak belgeler. Geçip giden, çokça gözün gördüğü görüntüleri biricik bir zihin seçer ve bu özel görüntü bir çerçeveye alınır. Kamera aracı ile mümkün olabilen fotoğraflama, sadece bedenle mümkün değildir. Çıplak gözle görülenlerin çok farklı biçimlerde algılandığını belgeleyerek farklı görüş açılarını, biçimlerini, algı sonuçlarını ortaya çıkarır. Fotoğraf anı sabitler⁵, ancak uzun süreler düşündürebilir. Peyzajın kültürel bakışı içinde fotografik belgeleme ile oluşabilecek diyalog imkanı dikkatlerden kaçmamalıdır.

Luigi Ghirri, Suzzara 1987, C-Print 37x50,6 cm. © Eredi Ghirri

Birbiri ardına zincir gibi eklenebilecek benzerlikte olmadığında dahi zıtlıklar, vurgular için imgeler, entellektüel atıflar içermesiyle birlikte düşünülebilecek bir fotoğraf serisi veya donuk tek bir fotoğraf da bilinci hareketlendirmeye yetecektir. Parçalı fotoğraflama gibi de tarif edilebilecek aktarımlar için fotoğraf sanatçısı Luigi Ghirri, böyle bir üretimin bir oyun ya da teknik olarak okunmaması gerektiğini çünkü benzer bir durumun bir tür bakışların parçalanması, parçaların olağan bir düzende varolması ve bu parçaların sürekli olarak diğer imaj sistemlerine ait parçalarla kombinasyonu ile gerçeklikte yerini alması olarak tanımlar.

Ghirri’nin fotoğrafları düşüncenin görüşe çevirisidir ve bu asla tersine dönmez⁶. Fotoğraflarında peyzajda gerçekliği modifiye etmekle uğraşmaz, farkına varmak ve basitlik arasındaki dengeye tüm eforunu harcamakla uğraşır. Sanatçı doğal çerçevelerin çevremizdeki fiziksel dünya vizyonumuzu ve dikkat alanımızı etkinleştireceğini düşünür. Luigi Ghirri’nin anılan üretim tavırlarına ve biricik tutkusuna bakılırsa, fotoğraf çekme eyleminin sıradan bir eylem olmadığı ve belirlenen bir kadrajın nasıl bir güdüyle oluşabileceği ile ilgili anlatımlar bariz açıklık kazanır.

Luigi Ghirri, Rimini 1977 da In scala, C-Print. © Eredi Ghirri (7)

Peyzajın öngörü temsilinde veya gerçekliğinin belegelenmesinde dijital medya olanaklarından olan sinema veya animasyona oranla fotoğraf, belki de en "durgun" ifade biçimi; oysa birçok fotoğraf bir aradayken veya tek bir kadrajda karşılaşılan peyzaj ile de Sergei Einsenstein’ın montaj tekniğindeki "şok" duygulanımlar gerçekleşebiliyor.

Peyzajın hareketli olduğu gerçeğine bağlı değişimlerin video yöntemleri ile aktarılabileceğini anlatan görüşler de mevcut.⁸ Peyzajın hareketi gözle görülebilse de, değişimleri hissedebilmek çok uzun zamanlarda mümkündür. Temsil için kullanılabilecek video yöntemleri gerçeğe en yakın hızda simülatif bir görselliği biriktirirler.

Peyzajda hızlı ve yavaş bir arada vuku bulur, dolayısıyla sabit bir hareket veya hız temsili ancak en uygun harmonide mümkün olabilir. Fotoğraf, pastoral olanın tasviri veya hareketin simülatif görselliğine rağmen peyzaj temsilini küresel değişim anksiyetesinden azad eder.

Geçtiğimiz yüzyıldan bugüne, gerçekliğin içinde zamana direnen bir durgunluğun stilize sembolü olan fotoğraf, peyzaj kültüründe doğal olanın keşfi için yeni bir doğanın kapısını aralamaya devam edecek gibi görünüyor.

NOTLAR
¹ İstanbul refüj peyzajları
² Bknz. topos-graphia
³ Manifeste du Tiers-Paysage
⁴ Franck Gerard, Guiseppe Moccia
⁵ Luigi Ghirri
⁶ Francesco Zanot. Luigi Ghirri, The Complete Essays 1973-1991
⁷ Federico Nicolao, 2010. The Postcard of Nature: Thomas Demand in Monaco. Domus Web.
⁸ Christophe Girot, Fred Truniger. Landscape Vision Motion, Visual Thinking in Landcsape Architecture

GÖRSEL KAYNAKLARI
-https://www.lensculture.com/articles/alexander-gronsky-pastoral-moscow-suburbs -http://www.gillesclement.com/cat-banqueimages-matisse-tit-banqueimages-matisse -http://www.artuner.com/shop/suzzara-1987-luigi-ghirri/ -https://www.domusweb.it/en/art/2010/10/26/the-postcard-of-nature-thomas-demand-in-monaco.html
-Yazıda kullanılan Franck Gérard fotoğrafı Seda Kurt Şengün’ün İTÜ Mimarlık Fakültesi Mimarlık Bölümü’nde Doç. Dr. Hüseyin Kahvecioğlu danışmanlığı ile 2014 yılında tamamladığı "Yitik Alanın Peyzajı" başlıklı yüksek lisans tez çalışmasından alınmıştır.