Grenfell Yangınından Öğrendiklerimiz

AYÇA VURAL-CUTTS

Londra’nın Kuzey Kensington bölgesindeki Grenfell Tower konut binasında 14 Haziran 2017’de çıkan yangında en az 79 kişi hayatını kaybetti. Sabaha karşı 01:00 civarında çıkan yangın esnasında binada 350 kişi olduğu tahmin ediliyor. Polis, yangındaki ölü sayısının yıl sonuna kadar kesin olarak bilinemeyeceğini belirtirken gerçek sayının açıklanmadığı iddiaları da gündemde. Londra’nın en zengin bölgelerinden birinde meydana gelen olayda bina sakinlerinin yoksul olması ve binada yangına karşı yeterli önlemin olmaması, halkın devlete karşı olan tepki ve öfkesini artırırken olay, politik ve mimari anlamda büyük tartışmalar yarattı.

1974 yılında inşaatı tamamlanan 24 katlı Grenfell Tower binası, 2016 yılında belediye tarafından yenilenmiş ve dış cephesi “modernize” edilmiş. Bir milyon poundluk yenileme çalışmaları kapsamında, binanın ortak kullanım alanları elden geçirilerek binaya yeni bir ısıtma sistemi kurulmuş. Ancak tek yangın kaçış yolu bulunan 119 dairelik, tek çekirdekli konut binasına sprinkler sitemi ya da yangın alarm sistemi eklenmemiş. Hatta Grenfell sakinleri, ölümcül yangından önceki aylarda yangın riski konusundaki endişelerini dile getirmiş; ancak belediye ve devlet, bina sakinlerinin sprinkler sistemi isteklerini önemsememiş.

Yangını sırasında Grenfell Tower, fotoğraf: Natalie Oxford
Yangın sonrası Grenfell Tower, fotoğraf: Chiral Jon
Vaziyet planı
Konut katı planı
Baca etkisi - kaynak: probyn mıers

Kalitesiz malzemelerin ve düşük inşaat standartlarının büyük rol oynadığı Grenfell yangınının sorumlusunu bulmak için polis, binanın inşaat ve yenileme çalışmalarına dahil olmuş firmalara yönelik adam öldürme suçlamaları ile soruşturma başlatırken Mimar Kayıt Kurulu (Architecture Registration Board) projenin mimarının yangındaki sorumluluğuyla ilgili kendi soruşturmasını üstleneceğini bildirdi ve İngiltere Mimarlar Odası (RIBA) yangın yönetmeliğinin yeniden incelenmesini talep etti.

Yangına dair tartışma ve soruşturmalar yıllar boyu sürecek olsa da Grenfell Tower’ın dış cephe kaplaması, yangının sorumluluğunun büyük kısmını üzerine almış durumda. Binanın 2016 yılında yenilenmesi sırasında Reynobond FR (yangına dayanıklı) paneller yerine metrekare başına iki pound daha ucuz olan, yanıcı bir polietilen çekirdeğin etrafında üç milimetre kalınlığında alüminyum tabakadan oluşan Reynobond PE (polietilen) panelleri tercih edilmiş. Cephe malzemesinin yanlış seçilmesi, dördüncü katta çıkan yangının daha hızlı yayılmasına neden olmuş ve kurtarma ekiplerinin binaya müdahalesini zorlaştırmış. Birçok ülkede yüksek binalarda kullanılması yasaklanan bu ürünün, orijinal betonarme binanın üzerine uygulanırken kaplama ile yalıtım tabakasının arasında hava boşluğu bırakılması da ateşin hızla yayıldığı bir baca etkisi yaratmış. Cephe sisteminin korkunç bir hızla alev alması ve saniyeler içinde yangının yukarıya doğru yayılmasıyla normal bir yangında önerilen, konut sakinlerinin evlerinde beklemesi tavsiyesi çok tehlikeli bir hataya dönüşmüş.

Binalarda kullanılan malzemelerin, amaç için uygun olması yangın güvenliği açısından önemlidir. Geçmişte mimarlar inşaat malzemelerini belirleyip daha sonra da belirtilen malzemelerin kullanılmasını sağlayabilecek bir konumdaydı. Günümüzde ise projelerin ihaleye çıkış şekli ve yüklenicilerin çoğu zaman işveren konumunda olması bu durumu değiştiriyor.

Mimarlar performans spesifikasyonlarını hazırlasa da bazen müşteri bazen de müteahhit veya alt yükleniciler tarafından seçilen alternatif malzemelerle, tasarım ve detaylar, çizim ve yazılı şartnamelerden farklı hale gelir. Sonuçta sorumluluk, ürünün güvensiz bir şekilde kullanılmasına veya hatalı bir tasarımın inşasına izin veren yapı denetleyici kurumlara yüklenir. Eğer kontrol mekanizması bu aşamada yetersiz kalırsa sonuç ya düşük performanslı binalar ya da ölümcül trajediler olur.

Grenfell yangınında cephe malzemesinin uygun olmaması ve denetim yetersizliği facianın kilit noktasıydı. Kaplama, yangının nedeni ve sorumlularından sadece biri bile olsa, kullanımının reddedilmesi birçok hayatı kurtarabilirdi. Grenfell Tower boyutundaki binalarda, kullanılmadan önce malzemelerin yerinde denenmesi ve gerekli testlerin yapıldıktan sonra yapı denetiminin onayından geçmesi kaçınılmaz. Grenfell yangını, bizlere yapı denetimini yapan ve onay veren firmaların niteliklerinin ve yeterliliklerinin sorgulanması gerektiğini gösterdi. Bütün bu sorunların temelinde bazen standartların yetersizliği veya gereğince uygulanmaması var: Grenfell yangınında yerel yönetim, müteahhidin daha ucuz cephe kaplaması kullanmasına izin verdiği için halkın öfkeli tepkisini alsa da, binada kullanılan ucuz ürün tamamen hukuki, yangın yürütmeliğine uygun ve standartlarla uyumlu. Buradan çıkardığımız sonuç standartların yetersizliği ve belirsizliği. Karmaşık, diyagramlardan yoksun standart ve yürütmelikler net bir dille yazılmadığı, kapsamlı ve şeffaf temel kaynaklar haline getirilmediği sürece de böyle trajediler hep var olacaktır.

Devlet önemsemezse, tasarımcı yanlış tasarlarsa, uygulamacı ucuza mal ederse, kurallar ve yapı denetimi de yetersiz kalırsa sonuç kaçınılmaz olarak yangınlar, depremde yıkılan binalar, çöken köprüler olur. Biz mimarlar, Grenfell yangını gibi trajedilerin önlenebilir olduğunu biliriz. Eğer bir bina düzgün tasarlanmış ve inşa edilmişse, ne kadar yüksek olursa olsun, güvenlidir. Binaların başarısızlığı aslında insan hatalarından, bilgisizliği veya en kötüsü umursamazlığındandır. Trajedi ve felaketlerin nedeni kader değil, projenin tasarımındaki, detaylandırılmasındaki ya da inşaatındaki hatalar ve kontrolündeki eksikliktir.

Türkiye'de de maalesef, tasarım hataları, yangın kaçış yollarının tıkalı veya merdivenlerin kilitli olması gibi nedenlerden dolayı trajediler yaşıyoruz. Günümüzde mimarlık çoğu zaman teknik bilgiden, bina performansından ve işlevden yoksun, bilgisayar programlarının yarattığı üç boyutlu şekiller olarak değerlendiriliyor. Biz mimarlar nedense mimarinin sanatsal yönünü öne çıkarıp, kendimize tasarımcı demeyi severiz; kim daha yeni bir çizim programında daha karmaşık bir form yaratırsa ya da daha çabuk bina görseli çizerse popüler mimar olur. Çoğumuz malzeme spesifikasyonu yazamayız ya da detay çizemeyiz. Yapıları ucuza mal etmek için insan hayatını tehlikeye atan maliyet hesaplarını, daha hızlı binalar yapmak için riskten kaçınmayan proje yürütücülerini kabullenmiş durumdayız. Her mimar kendisini daha ucuz malzeme seçmeye zorlayan bir müşteri yada müteahhit ile çalışmıştır.

Bir mimarın bina tasarımındaki bütün yönetmelikleri, kuralları ve standartları bilmesi imkansız. Mimarlar, bu konuda yeteri kadar eğitimli ve bilgili de değiller. Ancak mevcut yasal yönetmelik ve standartlar çerçevesinde tasarımlarını geliştirmek yükümlülüğündeler. Bazı mimarlar tasarım sürecinde danışmanlarla çalışmayı küçük düşürücü bulur ya da işverenler danışmaları fazladan masraf olarak değerlendirir ama güvenli yapılar yaratmak için bu konuda uzmanlaşmış mühendis ve danışmanlarla ortak olarak çalışmak zorundalar. Çünkü mimarlar, karmaşık bina inşa etme sürecinin bir bileşenidir ve günümüzün karmaşık binaları ancak takım çalışmasıyla ve bilgi paylaşımı içerisinde tasarlanabilir. Günümüzde mimar, tasarımı ekip halinde gerçekleştirir ve yapı sürecinin aşamalarını denetleyenlerden sadece biridir; ancak yine de, konseptten uygulamaya kadar projenin her detayını etkileyebilme ve takip etme potansiyeline de sahiptir.

Projelendirme, kurallaştırılmış yangın mühendisliği prensiplerinden ziyade mantıklı tasarım stratejileri ile ele alınmalı; güvenli binalar yaratmak için gerekli olan sorumluluklar ve görevler belirlenip, tasarım aşamasından uygulamaya ve bina tamamlandıktan sonraki kullanım sürecine kadar planlanmalı; süreç, son dakika mühendislik çözümleri yerine, tasarım odaklı yönetilmeli ve tüm proje ekibi konsept tasarımdan itibaren işbirliği içerisinde çalışmalı. Mimarlar, danışmanlarla beraber ekip olarak çalışmayı desteklemeli ve belediyeler yangın danışmanlarının projeye dahil edilmelerini zorunlu kılmalı. Mimarlar, Grenfell yangını gibi felaketleri bazen önleyemese de yaklaşımları ile birçok güvenli mekan yaratmakta etkin rol oynayabilirler.

Etiketler:

İlgili İçerikler: