Kent İçinde Mimarlık Eğitimi

BAHAR DURMAZ DRİNKWATER NİLÜFER KOZİKOĞLU BERNA YAYLALI YILDIZ

#xxi mayıs 15 #izmir #kentsel mimari #mimarlık eğitimi #öğrenci projesi #izmir ekonomi üniversitesi

TARİH PROJESİ KAPSAMINDA BİR KONUTUN DÖNÜŞÜMÜ
İzmir Tarih Tasarım Atölyesi, Kadifekale-Agora-Kemeraltı tarihi aksını ayağa kaldırabilmek ve İzmirlilerin kentsel belleklerini geliştirerek tarih ile ilişkilerinin güçlendirmek için 2013 yılı ortalarından beri Büyükşehir Belediyesi’nin yürüttüğü İzmir Tarih Projesi’nin önemli bir ayağı olarak 19 Şubat 2015 tarihinde kullanıma açıldı. İzmir-Tarih Tasarım Atölyesi, İzmir’in Konak ilçesinde, Pazaryeri Mahallesi, 946 Sokak’ta Altınordu Spor Kulübü’nün yanında yer alan Şengül Gürsel, Gülşen Durmuş ve Hüseyin Hüsnü Hasdemir kardeşlerin doğup büyüdükleri ve daha sonra belediyeye, eğitim amaçlı kullanılmak üzere bağışladıkları yapıda konumlanıyor. Binanın tam da bahsedilen alanda kurulması, öncelikli olarak yerel halkın sorun ve beklentilerini yerinde anlamak, katılımcı tasarım yaklaşımı doğrultusunda farklı tema ve ölçeklerde çözüm önerileri geliştirmeyi hedeflemekte. İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin çalışmaları sonucunda restorasyon projesi Kordon Restorasyon tarafından gerçekleştirilen iki katlı konut yapısı 1850’lerde neoklasik tarzda inşa edilmiş. Bu yapı aynı zamanda Tarihi Kentler Birliği tarafından organize edilen Tarihi ve Kültürel Mirası Koruma Proje ve Uygulamalarını Özendirme Yarışması’nda uygulama ödülü alan, İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin İzmir Tarih projesi kapsamında restorasyonunu yürüttüğü diğer iki yapıdan¹ biridir (İBB, 2014).

kadifekale

basmane

ieü öğrencisi gökçe çalıkoğlu’nun sunum paftaları

ieü öğrencisi gamze şahin’in sunum paftaları

izmir tarih tasarım atölyesi iç mekanlarının eski-yeni görünümleri

izmir tarih tasarım atölyesi’nde öğrencilerin gerçekleştirdiği stüdyodan görünümler

Açıldığı günden itibaren, iki ay gibi kısa bir sürede, İzmir’deki çeşitli akademik kurumların ve üniversitelerin mimarlık ve tasarım bölümlerinin etkinliklerine ev sahipliği yapan atölye, mimarlık eğitiminin kent içinde de deneyimlenebilmesi için müthiş bir imkan sunuyor. Atölye şimdiye kadar “Hatuniye`den Kadifekale’ye Keşif Haritaları” ve “Basmane Deneyim Haritaları Çalıştayı” adlı iki farklı etkinliğe ev sahipliği yaptı. İzmir Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü ve İzmir Ekonomi Üniversitesi Mimarlık Bölümü öğretim üyelerinin yürütücülüğünde ve mimarlık öğrencilerinin katılımı ile gerçekleşen bu çalıştaylarda öğrenciler hem farklı üniversitelerdeki arkadaşlarıyla ortak çalışma imkanı buldu hem de kentin tarihi merkezini yakından deneyimlediler. Üretilen çalışmaların yukarıda bahsedilen İzmir Büyükşehir Belediyesi’nin İzmir Tarih Projesi kapsamında alınacak önemli kararlara ve uygulanacak projelere katılımcı tasarım anlayışı doğrultusunda katkı koyması hedeflendi. Tarih Tasarım Atölyesi, bu çalıştaylar gibi daha önceden planlanan, duyuruları yapılan etkinliklerin yanı sıra, üniversitelerden gelecek olan etkinlik, çalıştay organizasyonu önerilerine de şehrin tarihi merkezinde yeni bir çalışma/buluşma mekanı olarak ev sahipliği yapmayı amaçlıyor. Bu yazı kapsamında da, mekanda gerçekleştirdiğimiz bir günlük bir çalıştayın hikayesinden, mekanın bize kattıklarından ve çok kısaca proje konumuzdan bahsedeceğiz.

KENT İÇİNDE BİR MİMARLIK STÜDYOSU ÇALIŞMASI
İzmir Ekonomi Üniversitesi 4. sınıf bitirme projesi, “Kentsel Mimarlık” grubu olarak planladık bu etkinliği² İzmir-Tarih Projesi Tasarım Stratejisi Raporu’nda belirlenen 19 alt bölgeden biri olan 12. Bölge (raporda Aziz Vukolos Kilisesi ve Çevresi olarak tariflenen alan) ve Kadifekale’deki Büyükşehir Belediyesi tarafından Kültürel Tesis Alanı olarak belirlenen bölgeyi proje alanları olarak seçtik. Öğrencilerin bu bölgelerin sosyo-kültürel ve tarihi değerlerini ortaya çıkararak güçlendirecek mimari ve kentsel çözüm önerileri geliştirmeleri üzerine kurguladık proje sürecini. Proje alanı olarak seçtiğimiz Basmane 12. Bölge’de yer alan proje alanı, kuzeyde Basmane Garı ve doğuda Ayavukla Kilisesi ile sınırlanan ve Bıçakçı Hanı, Altınpark Kazı Alanı, Yıldız Sineması gibi bir kısmı özgün haliyle kullanılmasa da kent için önemli tarihi dokuyu oluşturan yapılı çevreyi kapsıyor. Bu bölge, ayrıca Kültürpark’a ve kentin önemli çarşısı Kemeraltı’na beş dakika mesafede konumlanıyor. Kentin eski ve tarihi merkezi Basmane, bugün İzmir’in Suriye’den en çok göç alan bölgesi, aslında Basmane’de gezindiğinizde semtin farklı etnik gruplara ev sahipliği yaptığını görüyorsunuz. Kadifekale’deki alan ise Kadifekale’nin duvarları, arkeolojik tiyatro alanı ve park ile sınırlanıyor. Ayrıca bugün “Agora ve Çevresi Koruma - Geliştirme ve Yaşatma Projesi” ile açığa çıkarılan M.Ö 4. yüzyılda kurulan Agora’ya da 600 m mesafede konumlanıyor. Kadifekale, Basmane’de seçilen alanın aksine eğimli bir alanda ve kentin en göz alıcı manzarasına sahip yerlerinden biri. Çoğunluğu konut dokusuyla çevrili her iki alanda da öğrencilerden binalarını tasarlayacakları proje alanlarını belirlemelerini ve kendi geliştirecekleri mimari program doğrultusunda yapılı çevreye bir müdahale önerisi geliştirmelerini hedefledik.

Bu bağlamda “mahalle, entegrasyon, iletişim” ve “performans, sergi ve üretim” adında iki ayrı tema çerçevesinde kendi belirledikleri mimari program üzerinde çalışmalarını kurguladık. Basmane 12. Bölge’de “mahalle, entegrasyon, iletişim” temasına odaklanan öğrenciler karikatür, magazin ve gençlik, sağlıklı yaşam, çoçuk müzesi, semtli ve halk-eğitim, aşevi ve mahalle mutfağı gibi programlar üzerinde çalışırken “performans, sergi ve üretim” temasına odaklanan öğrenciler ise telkari sanatı, tarım ürünleri, bilgilenme, gösteri sanatları, sanat ve elişi eğitimi, medya ve iletişim, müzik aletleri üretimi, tekstil ve moda gibi konular çerçevesinde örgütlenen bina önerileri geliştirdiler.

Kadifekale gibi oldukça hassas bir sosyo-kültürel çeşitliliği olan bir alanda proje önerileri geliştirmeyi tercih eden öğrenciler ise yerel halkı da kapsayacak katılımcı bir tasarım anlayışını benimsediler. Kadifekale’de “mahalle, entegrasyon ve iletişim” temasına odaklanan öğrenciler, kadın barınma, eğitim, çoçuk müzesi, arkeoloji-araştırma gibi projelere, ikinci temayla ilgili olaraksa geleneksel el sanatları, çoçuk ve kadınlar için eğitim, gösteri sanatları, gözlemevi ve kent galerisi, tarih ve kültür temalı kentsel ve mimari çözüm önerilerini geliştirip bunların mekansal karşılıklarını üzerine araştırmaya yöneldiler.

Üretilen kavramsal projelerin kentin kendisinden gelen sosyal, fiziksel ve kültürel verilerle desteklendiği ve kolektif bir ortamda tartışıldığı bir ortamın mimari pratiğin üretilmesi adına oldukça önemli olduğu fikrinden hareketle 10 Nisan’da, havalar da güzelleşmişken, ziyaret ettik atölyeyi; hem çalıştık, hem Basmane ve Kadifekale’yi deneyimledik. 31 kişilik bir öğrenci grubu ve üç öğretim üyesinin katılımı ile gerçekleşen çalışmada, ilk hedefimiz bitirme projesi için seçilen iki bölgeye yakın olup öğrencilerin projeleri için ihtiyaç duydukları analitik alan çalışmasını üretebilmekti. Saha çalışmasını bitirdikten sonra atölyeye dönüp elde ettikleri verileri diğer öğrencilerle birlikte değerlendirip, hep birlikte çalıştılar.

“Tek başımıza yaptığımız arazi çalışmalarındansa bu çalıştay çok daha yararlıydı. Hocalarımızla konuşup neleri inceleyeceğimizi kararlaştırmak, sonrasında bulduklarımız hakkında hemen konuşabilmek güzel bir fırsattı. Ayrıca arkadaşlarımızın nelere baktığını görmek farklı bir bakış açısı sundu. İşin en ilginç tarafı köşedeki bakkala sorduğumuzda burada öyle bir yer olmadığını söylemesiydi.” (Yekta Seren, İEÜ Mimarlık dördüncü sınıf öğrencisi)

İzmir Tarih Tasarım Atölyesi, stüdyoda gerçekleştireceğimiz klasik bir stüdyo gününü kente taşıma imkanı sundu. Aslında kısaca, İzmir Tarih Tasarım Atölyesi’nde çalışma fikrinin nasıl ortaya çıktığından bahsedersek, atölyenin nasıl bir gereksinime cevap verdiğini de anlatmış oluruz. Bitirme projelerinin ilk jürisinden sonra projelerin çok yüzeysel kaldığını, öğrencilerin Basmane ve Kadifekale`deki hayatı kavrayıp projelerine aktarmada yetersiz kaldıklarını, alanların sorunsallarına dokunmadıklarını, hep bir teğet geçer, yüzeysel, genel-geçer bir yaklaşımda olduklarını fark ettik. Halbuki, hem Basmane hem de Kadifekale, bugün her ne kadar kentin kıyıda kalmış ve yoksullaşmış semtleri olarak görülseler de kentsel ölçekte çalışılması gereken tarihi kent merkezleri olarak değerlerini korumaktalar. “İzmir Tarih Tasarım Atölyesi, Basmane'nin iç kısımlarında konumlanmıştı. Bu yüzden, toplu taşıma araçlarıyla buraya ulaşım açısından bizi yürümeye teşvik eden yapısı, Basmane'nin içyapısını öğrenmemiz, halka kaynaşmamız ve demografik yapısını anlamamız açısından bize yardımcı oldu. Özellikle ilk kez gelecekler için bu, güzel ve önemli bir deneyimdi. Atölyenin bulunduğu bölgeye ulaştığımızda onun yenilenmiş bembeyaz duvarları, eskiyle yeni arasındaki geçişi gözler önüne seriyordu. Ayrıca iç mekan deneyimimiz sayesinde bu bölgedeki ev yaşantısını bir parçada olsa anlamış olduk.” (Gamze Şahin, İEÜ Mimarlık dördüncü sınıf öğrencisi)

Seçilen alanların fiziksel ve sosyal yapısının ve ihtiyaçların anlaşılması projenin öncelikli hedeflerimizden biriydi ve zaten dönem başında bir alan çalışması gerçekleştirmiştik. Fakat, öğrencileri bir kez daha araziye götürmek ve yerinde çalışma yapmak ilk juri sonrası önemli hale geldi. Öğrencilerin yoğun ders programları ve sınav takvimi içinde herkese uygun, stüdyo dışında bir zaman bulmak imkansız olunca, hem stüdyo dersini hem de alan çalışmasını nasıl birlikte yürütebileceğimizi düşünmeye başladık. Öğrencilerin, çalışma malzemelerini bırakıp, istedikleri zaman araziye ulaşabilecekleri ve aynı zamanda projelerine kritik de alabilecekleri, kent merkezinde, Basmane ve Kadifekale’ye yakın bir çalışma merkezine ihtiyacımız vardı. İşte tam da bu noktada tahmin edersiniz ki, İzmir Tarih Tasarım Atölyesi imdadımıza yetişti ve orada hem alan çalışmasını hem de her zamanki stüdyo çalışmamızı gerçekleştirmeye karar verdik. Mekanın kullanımı için gerekli izin ise bir telefon kadar uzaktaydı ve aslında prosedüre, izne de gerek yoktu.

“Dört yıldır derslerimizi yaptığımız stüdyodan farklı bir mekanda atölye yapmak bizim için farklı bir deneyimdi. Bu mekanın İzmir Tarih Tasarım Atölyesi olması ayrı bir ayrıcalıktı. Basmane'nin neredeyse bütün sokaklarını deneyimledik ama burada bulunan bir mekanı deneyimlememiz ve daha fazla vakit geçirebilmemiz oldukça önemliydi.” (Gamze Şahin, İEÜ Mimarlık dördüncü sınıf öğrencisi)

Sabah saatlerinde, atölyede buluştuk. Çalışma yöntemlerine ilişkin kısa bilgilendirmenin ardından öğrenciler, bilgi toplama yöntem ve içeriklerini kendi belirledikleri alan çalışmalarını gerçekleştirmek için Basmane ya da Kadifekale’ye gittiler, bir grup da atölyede kalıp projelerine kritik alıp daha sonra araziye çıktı. Kritiğini alan araziye döndü, proje yürütücüleri olarak bizler de yeni gelenlere kritik verdik.

“İzmir Tarih Tasarım Atölyesi’nde çalışmamız bence oldukça verimliydi. Öncelikle konum itibariyle çalışma sırasında istediğimiz zaman arazimize ulaşıp orada aktif çalışma yapabilme imkanı çok faydalıydı. Ayrıca bize sunulan çalışma ortamı da gayet rahattı. Atölyede inceleyebildiğimiz bizim için yararlı olacak bazı kaynaklar da vardı.” (Özgün Özalp, İEÜ Mimarlık dördüncü sınıf öğrencisi)

“Her şeyden önce ne kadar sevdiğim bir çalışma ortamı da olsa, arada stüdyodan çıkmak kesinlikle çok iyi geliyor. Bu tarz gezileri daha sık yapmalıyız, hem grupça aktivite yapmış oluyoruz hem de bize motivasyon oluyor. İzmir Tarih Tasarım Atölyesi’nde çok güzel vakit geçirdik, analizleri yapmak ve kritik almak için serbest bırakılmış olmamızdan çok memnun kaldım. TTA gerçekten harika bir değişim geçirmiş, umarım bu bir başlangıç olur ve Basmane'nin değerleri böyle korunmaya, yenilenmeye devam eder.” (Gökçe Çalıkoğlu, İEÜ Mimarlık dördüncü sınıf öğrencisi)

Gün boyunca bir üs olarak kullanılan atölye, tasarım atölyesi işlevinde, hem öğrencilerle birlikte hep beraber kentte çalışma imkanı elde ettik hem de birazcık duvarların dışına çıkıp kenti deneyimleyerek mimarlık eğitiminin kentle ilişkisini sorguladık. Bu sayede öğrenciler, her iki alanı da daha yakından tanıma, gözlem yapma ve orada yaşayanlarla söyleşiler yapma imkanı elde ettiler. Bu bağlamda, atölyenin çalışmalarını sürdürmesini ve yeni çalışmalar için de ev sahipliğine devam etmesini umuyor, eğitim için çok önemli bir katkısı olduğunu düşünüyoruz. İzmir Tarih Tasarım Atölyesi belki de İzmir’de yaratıcılık ve sanatın mekanı dönüştürme potansiyelini anlamak için de iyi bir araştırma konusu olacak ilerleyen yıllarda.

Yazıya katkıları ve İzmir Tarih Tasarım Atölyesi'nin kullanımı için sağladıkları kolaylıklar için Deniz Güner (Tarih-Tasarım Atölyesi Koordinatörü), Çağlayan Kaplan (Koordinatör Yardımcısı), Gökhan Kutlu (İzmir Büyükşehir Belediyesi Tarihsel Çevre ve Kültür Varlıkları Şube Müdürü), yazıya katkıları ve çalıştayın gerçekleşmesini sağladıkları için 4.sınıf öğrencileri: Gamze Şahin, Özgün Özalp, Yekta Seren, Gökçe Çalıkoğlu ve çalıştaya katılan tüm öğrenciler ile 4.sınıf proje yürütücüleri Işık Ülkün Neusser, Metin Şahin'e teşekkür ederiz.

İzmir Ekonomi Üniversitesi

NOTLAR
¹ Ödül alan projeler: Ahmetağa Konağı Restorasyonu, Pazaryeri Mahallesi Semt Merkezi ve Tasarım Atölyesi Restorasyonu (İzmir-Tarih Tasarım Atölyesi)
² Kentsel Mimarlık Proje Grubu Yürütücüleri: Bahar Durmaz Drinkwater, Metin Şahin, Nilüfer Kozikoğlu, Işık Ülkün Neusser, Berna Yaylalı Yıldız