Örgün Eğitimden Uzaktan Eğitime Geçişte İktidar, Biyopolitika ve Temas Korkusu

DENİZ GÜNER

“Mimarlık pedagojisi her zaman politik bir eylem olmuştur. Asla sadece bir düşünme, eğitim ve prova alanı olmadı, aynı zamanda bir eylem, tepki ve etkileşim alanı oldu.”1 Beatriz Colomina

Yeni koronavirüsün neden olduğu kapitalizm-ekoloji-sağlık krizinin2 yarattığı küresel ölçekteki sosyal izolasyon, gönüllü kapatılma, “Chiraptophobia” gibi iktidarın dayattığı yönetim uygulamaları sayesinde distopyaları aratmayacak zor zamanlardan geçiyoruz. Hukukun kendini askıya alması olarak da tanımlanan istisna, günümüzde insan türünün bekası için kişilerin “süresiz alıkonulma”larından istekleri dışında “kapatılma”larına kadar uzanan, tüm insan hakları ihlallerini de kapsayacak bir genişliğe ulaşarak, kendini kaçınılmaz bir “zorunluluk” olarak meşrulaştıran biyopolitik bir kuşatma haline geldi. Bu istisna halinin, siyaset felsefesi alanındaki arkeolojisini yapan ve kuşatmanın dehlizlerini ortaya seren Giorgio Agamben, geçici olanın normatif hale gelişindeki can alıcı noktayı Walter Benjamin’den yaptığı bir uyarıyla gözümüzün önüne serer: “istisna hali… ‘kural haline geldiği’ (Benjamin, 1942, s. 697) için, her geçen gün istisnai bir önlem olarak değil; bir yönetim tekniği olarak kendini göstermekle kalmayıp, hukuk düzeninin ‘oluşturucu paradigması’ şeklindeki doğasını da apaçık belli etmektedir.”3 Virüs salgınını durdurmak, yani kriz ile baş etmek üzere, mimarlık eğitimi de olmak üzere ülkedeki tüm eğitim faaliyetlerini durdurmayı, her tür kamusal ve sosyal yaşantıyı askıya almayı bir yönetim tekniği olarak gören iktidar, istisna halinin ne kadar süreceğini öngöremediği için bu durumu bir başka düzenin oluşturucu paradigması kılmayı hedeflemiş gözüküyor. Kendinden menkul “kamu sağlığı” ve içeriği muğlak bu isim tamlamasını kaçınılmaz bir “zorunluluk” olarak meşrulaştıran biyopolitik kuşatma hali, doğal olarak mimarlık okullarındaki konvansiyonel örgün eğitim yerine, uzaktan eğitim modeline geçilmesinin de meşru zeminini oluşturuyor. Bu ani geçiş, barındırdığı teknolojik altyapı sorunları ve pedagojik belirsizlikler kadar epistemolojik kaymalara da gebe gözüküyor.

Başta da dediğim gibi “istisnanın kalıcı hale gelişi”, yani oluşmakta olan “Yeni Normal” (The New Normal)4 düzen, mimarlık eğitiminin usta-çırak ilişkisine öykünen yüz-yüze/bire-bir eğitim modelini de dayatmacı ve radikal bir biçimde dönüştürüyor.5 Ama öte taraftan biliyoruz ki, okullar da her zaman ideolojik kurumlar olagelmişlerdir. Althusser’in tanımladığı biçimiyle “sosyal bütün”ü oluşturmak üzere bireylerin kavrayışlarını ve pratiklerini disiplin yoluyla belirleyen ideolojik aygıtlar, bireyselliği üreten fabrikalardır.6 Sisteme yeni bireyler üreten bu devlet aygıtını dönüştürmek üzere, sistem dışında kalmaya çabalamış farklı eğitim modellerinin, deschooling, unschooling gibi enformel arayışların, “okulsuz toplum” hayallerinin de geliştirildiğini biliyoruz. Ivan Illich 1970 tarihli Okulsuz Toplum (Deschooling Society) kitabında, günümüzdeki iletişim araçlarını kullanan uzaktan eğitim modeline benzer halka açık, eğitim ve öğrenim için eşit fırsat sağlamak üzere tasarlanmış bir ağ önerisiyle -ki kendisi bunu “fırsat ağları” olarak tanımlar- okulu, devlet kurumu olmaktan çıkarmak amacıyla yeni bir eğitim pedagojisi sunmaktaydı.7 Yalnızca toplum kurumlarının değil, yaşam felsefesinin de “okulsuzlaştırılması” ideali, 1960’ların sonunda yükselen sol dalga ve 1968 öğrenci olaylarının da etkisiyle mimarlık ve kentsel tasarım eğitiminde hemen karşılığını bulmuştu.8 Dünyanın birçok yerinde mimarlık eğitimini okul dışına taşıyarak kurumsuzlaştırmaya, sömürgesizleştirmeye ve politik bir eylem olarak yeniden tanımlamaya çalışan, radikal pedagojiler deneyen bir çok enformel mimarlık deneyimi oluştu ve son yıllarda yayımlanan kitaplar ve yapılan sergiler yoluyla kamusal alanda yeniden görünür ve bilinir kılındılar.9

Küresel internet haritası, © TeleGeography, 2018
Türk Telekom omurga yapısı, © Türk Telekom, 2020
Türkiye fiber internet hatları haritası, © TEİAŞ, 2008

Mekan-zamanın sıkışması ve yoğunlaşması eğitim ortamlarını sanal dünyaya taşırken, Virtual Design Studio (VDS) benzeri uzaktan eğitimin yeni türlerini de ortaya çıkarıyor.10 20. yüzyıl başından itibaren “Open Air School Movement” ile başlayıp “Open University”, “Free University”, “The Silent University” ve “Virtual Campus”e doğru evrilen alternatif eğitim ortamları, örgün eğitimden uzaktan eğitime, karma eğitimden dağıtık öğrenmeye (distributed learning)11 doğru giderek çoğullaşan pedagojik modellerle melezlenerek mimarlık eğitimini giderek heterojenleştiriyorlar. Bu nedenle, sundukları farklı öğrenme çıktıları ve kazandırdıkları becerilerle mimar kimliğini ve mimarlık mesleğini de hızla çeşitlendirip dönüştürüyorlar.

Bu çoğullaşma ve çeşitlenmeye rağmen, sosyal ve bedensel temas korkusunu12 tırmandıran yeni koronavirüs, Türkiye’deki mimarlık eğitiminin de hızla ve seferberlik düzeyinde, uzaktan eğitime/sanal dünyaya taşınmasını gündeme getirmekte. Bu durum bizlere dijital altyapı yatırımlarının önemini ve yaygınlığını bir daha sorgulatırken, e-okulların dijital altyapılarındaki sınırlılık, bunların verdikleri servislere ve yazılımlara gerçek zamanlı ve kesintisiz erişim sağlamadaki kısıtlılık, “tele-uzman” niteliğindeki eğitmenlerin sayısal yetersizliği, eğitim teknolojilerine ve inovasyonlarına erişebilen öğrenci sayısının azlığı (digital divide), uzaktan eğitim için müfredata uygun içerik üretiminin aciliyeti, fiziksel ortamın sağladığı karşılaşma ve etkileşimlerden doğan “stüdyo kültürü”nün13 yitirilişi gibi bir dizi baş edilmesi gereken yeni ve acil sorunlar ile bizi baş başa bırakıyor.

Temas korkusunun yarattığı “istisna hali” kural haline gelirken mimarlık pedagojisinin üreteceği tepkiler, eylem ve etkileşimler, yani vereceğimiz tüm mesleki ve politik tavırlar, çok hayati bir önem taşıyor. Değişim zamanlarının muğlak ve belirsiz ortamının doğurganlığı içinde, her türlü aykırı fikrin kuvveden fiiliyata, virtüel olandan aktüele geçebilme potansiyeli taşıdığı şu günler, 21. yüzyılın mimar kimliklerini ve mimarlıklarını belirlemek için de müthiş fırsatlar sunuyor.

Notlar
1 “Architecture pedagogy has always been a political act. It has never merely been a space of reflection, of training and rehearsal, but one of action, reaction and interaction.” Beatriz Colomina, Evangelos Kotsioris, “The Radical Pedagogies Project,” Volume 45: Learning, 2015, s. 2.
2 Neoliberal-öncesi sağlık yaklaşımını benimseyen ve salgın hastalıkları kentleşme sorunu olarak ele alan Doç. Dr. Osman Elbek'in kapitalizm, ekoloji ve sağlık krizini birbiriyle ilişkili olarak değerlendirdiği şu söyleşinin podcast’ine bakılabilir: “Koronavirüsü ve Neoliberal Kentleşme İlişkisi” 11 Mart 2020 tarihli Metropolitika Programı, Açık Radyo 94.9 http://acikradyo.com.tr/podcast/223043
3 Walter Benjamin (1942). “Über den Begriff der Geschichte” içinde Herrmann Schweppenhäuser, Rolf Tiedemann (Eds.) Gesammelte Schriften, Cilt 1.2, Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1972–1989, s. 697’den aktaran Giorgio Agamben, İstisna Hali, Çev.: Kemal Atakay, Otonom Yayıncılık, 2006. Özellikle Birinci Bölüm: “Yönelim Paradigması Olarak İstisna Hali”, s. 15. Vurgular bana ait.
4 2007-2008 yılında yaşanan Küresel Finans Krizi’nin ardından gündeme gelen ve iş dünyasında hızla yaygınlaşan bu kavram, gelmekte olanın öngörülebildiği ve şok etmeden kabullenildiği, yumuşak geçişli bir değişimi ifade etmek için kullanılır oldu.
5 Elizabeth Hopkirk. “UCL Cancels Face-To-Face Teaching After Coronavirus Case,” 13 Mart 2020, https://www.bdonline.co.uk/news/ucl-cancels-face-to-face-teaching-after-coronavirus-case/5104898.article [Son Erişim 21 Mart 2020]. Aaron Betsky. “The Coronavirus, Meatspace, and Architecture,” 12 Mart 2020, https://www.architectmagazine.com/practice/the-coronavirus-meatspace-and-architecture_o [Son Erişim 21 Mart 2020]. Charles Dziuban, Charles R. Graham, Patsy D. Moskal, Anders Norberg, Nicole Sicilia, “Blended Learning: The New Normal and Emerging Technologies”, Int. Journal of Educational Technology in Higher Education Cilt 15, No 3, 2018, ss. 1-16.
6 Nick Axel, Bill Balaskas, Nikolaus Hirsch, Sofia Lemos, Carolina Rito. “Editorial - Architectures of Education,” 9 Mart 2020, https://www.e-flux.com/architecture/education/322661/editorial/ [Son Erişim 21 Mart 2020].
7 Ivan Illich. Deschooling Society, Londra: Marion Boyars Pub. Ltd, 1995, s. 32. Jon Igelmo Zaldívar. “Deschooling for All; The Thought of Ivan Illich in the Era of Education (and Learning) for All,” Foro de Educación 13 (18), 2015, ss 93-109. Öğreten ve öğrenen arasındaki hiyerarşik ve asimetrik ilişkiyi yıkmak isteyen bir başka önemli çalışma da Fransız düşünür Jacques Rancière’in 1987 yılında yayımlanan kitabıdır: Le Maitre Ignorant; Cinq Leçons sur L'Emancipation Intellectuelle, Paris: Fayard, 1987. Türkçesi Cahil Hoca; Zihinsel Özgürleşme Üstüne Beş Ders, İstanbul: Metis Yay, 2014.
8 Sol Perez-Martinez. “Deschooling Architecture,” 12 Mart 2020, https://www.e-flux.com/architecture/education/322673/deschooling-architecture/ [Son Erişim 21 Mart 2020].
9 Beatriz Colomina, Britt Eversole, Ignacio G. Galán, Evangelos Kotsioris, Anna-Maria Meister, Federica Vannucchi (Eds). “Radical Pedagogies; Architectural Education in a Time of Disciplinary Instability” Research Project (2013-2015) http://radical-pedagogies.com/ [Son Erişim 21 Mart 2020]. Beatriz Colomina, Esther Choi, Ignacio Gonzalez Galan. “Radical Pedagogies in Architectural Education,” Architectural Review 233, Ekim 2012, ss. 78-83. Olga Fedotovaa, Elena Nikolaevaa. “Radical Pedagogy; Theoretical Concept and-or Alternative Practice,” Procedia-Social and Behavioral Sciences 186, 2015, ss. 785-789. Claudia Mareis, Vera Sacchetti, Nadine Botha (Eds.). Design as Learning: A School of Schools Reader, Valiz, 2019. V. Kaps, C. Martinez-Cañavate, J. De Walsche, J. Soolep(Eds). “New Schools of Thought; An Investigation on Tendencies” içinde Architectural Education, Architectural Research Addressing Societal Challenges, Lisbon; CRC Press, 2017.
10 Mahmoud Reza Saghafi, Jill Franz, Philip Crowther. “Perceptions of Physical versus Virtual Design Studio Education” International Journal of Architectural Research, 6(1), 2012, ss 6-22.
11 Mark Jarzombek. “Distributed Learning,” 18 Mart 2020, https://www.e-flux.com/architecture/education/324246/distributed-learning/ [Son Erişim 21 Mart 2020].
12 Güvensiz modern dünyada bir tekinsizlik faktörü olarak temas ve temas korkusu için bkz. Richard Sennett. Ten ve Taş; Batı Uygarlığında Beden ve Şehir, İstanbul: Metis Yay, 5. Basım, (2012) 2018.
13 Sanem Ersine Masatlıoğlu. “Stüdyo Kültürü: Ne Anlıyoruz?,” 22 Ocak 2020, https://xxi.com.tr/i/studyo-kulturu-ne-anliyoruz

Etiketler: