Sahne Ömrünü Tasarlamak

Alan Kadıköy (Kadıköy Tiyatro), 2016 yılında Kadıköy Belediyesi’nin çağdaş bir kültür tesisi yapma isteği ile tasarım çalışmaları başlamış, tasarımın zamana yayıldığı ve temel ilkelerin geniş bir katılımla belirlendiği bir sürecin ürünü olan bir yapı. Projelendirme sürecinde belediye yetkilileri, tiyatro sanatçıları, danışmanlar ve proje ekibi arasında gerçekleştirilen toplantılar ertesinde mekansal ve altyapısal özellikleri tanımlanmış bir tiyatro yapısı.

Tasarım sürecindeki ana yaklaşım, hem zaman içerisinde oluşabilecek her türlü değişime ve farklı taleplere kolaylıkla adapte olabilen esnek bir iç mekan düzenine ve buna eşlik eden güçlü bir altyapıya, hem de zamanın etkilerine karşı dirençli ve dayanıklı bir yapı kabuğuna sahip çağdaş bir kültür yapısı elde edilmesi olarak özetlenebilir. Bir anlamda tiyatro binası, dışarıda zamana karşı durabilen, içeride ise zamanla birlikte değişebilen bir karakter sergileyecek.

Yapının ana mekanı olan çağdaş tiyatro salonunun tasarımında, oyuncu-seyirci-mekan arasında kurulabilecek farklı olası ilişki biçimlerini göz önünde bulundurduk. Söz konusu ilişki biçimlerinin sınırlandırılmadan ve tüm potansiyelleri ile yatayda ve düşeyde ortaya çıkarılmasına imkan vermeyi hedefledik. Bu amaç doğrultusunda, salonu yönsüz kare biçiminde tanımladık. Oyunculara salonun etrafında iki farklı kotta 360 derece dolaşım ve salona erişim imkanı veren bir mekansal düzen önerdik. Esnek kullanımı destekleyen hareketli koltuk düzeni ve çeperde konumlandırılan depolama hacimleri ile birlikte akustik, sahne mekaniği, ışık, ses ve görüntü konularında farklı seçeneklere bağlı olarak oluşturulmuş güçlü bir altyapısal sistemle hedeflenen farklı mekansal düzenlerin kolaylıkla hayata geçirilebilmesine olanak sağladık.

Bu noktada tasarım sürecinde bizim için önemli iki farklı referans noktamızı paylaşmak isteriz. İlki Aykut Köksal’ın 1970li yıllara kadar uzanan çağdaş tiyatro mekanı üzerine ürettiği veciz metinlerdi¹. Öğrencilik yıllarımızda ilk olarak temas ettiğimiz Köksal’ın duru ve dolambaçsız metinleri sayesinde konunun can alıcı noktaları ile masada baş başa kaldığımızı ifade edebiliriz. Diğer referans noktamız ise tiyatral mekanın ve seyirci-oyuncu arasındaki ilişkinin sınırlarını zorlayan ve sorgulayan ünlü İspanyol tiyatro topluluğu La Fura dels Baus’du². 2004 yılında Barselona Limanı’nda tiyatro yapısına çevirdikleri kuru yük gemisi Naumon’da oyunlarını izleme şansı bulduğumuz La Fura, bildiğimiz tiyatro kavrayışımızı derinden sarsmış ve etkisini uzun zaman hissedeceğimiz bir deneyim yaşatmıştı.

Bir anlamda Köksal’ın düşünceleri ve La Fura’nın eylemleri kusursuz şekilde birleşerek yıllar sonra çağdaş bir tiyatro mekanı tasarımı sürecinde bizleri yönlendirmekteydi. Farklı üretim alanlarına ait ancak birbirleri ile uyumlu şekilde konuşan her iki referans noktasının işaret ettiği yöne odaklanarak proje alanının koşulları ölçüsünde kararlarımızı alıyorduk. Tiyatro mekanının bütünselliğine ve özgürlüğüne odaklanarak tüm olasılıklara ev sahipliği yapabilecek bir boşluğu tanımlama çabası içerisindeydik. Teorinin, mekansal deneyimin, katılımın, planlama ve uygulamanın bilgisinin birbirlerini besleyerek iç içe geçtiği ve içinde yer almaktan keyif aldığımız bir üretim süreci söz konusuydu.

Yeniden yapının kendisine dönecek olursak tiyatro binası zemin üzerinde ve altında üçer kattan oluşuyor. Zemin üzerinde giriş terası ve kafenin yer aldığı kolonad, iki salon (çok amaçlı bölünebilir salon ve kara kutu tiyatro salonu) ve bu salonlara hizmet veren bir yönde salon önü (giriş holü, fuayeler, tuvalet grupları, vb.), diğer yönde ise salon arkası (kulis, soyunma odaları, hazırlık odaları, depolar, vb.) olarak tanımlanabilecek dört ana bileşen yer alıyor. Zemin katta, bütün olarak kullanılabilmesinin yanında hareketli katlanır paneller aracılığıyla farklı boyutlarda mahallere de bölünebilen çok amaçlı salon bulunuyor. Birinci katta ise yapının ana mekanı olarak tanımlayabileceğimiz çağdaş tiyatro salonu yer alıyor. Zemin altında ise kapalı otopark, teknik mahaller, servis ve depo hacimleri bulunuyor. Salon arkası ile bodrum katlarda yer alan depo hacimlerini büyük hareketli bir yük platformu birbirine bağlıyor.

Aktardığımız özelliklerine bağlı olarak yapının, uzun süre birçok etkinlik kapsamında kesintisiz hizmet vereceğini düşünerek uzun ömürlü ve kalıcı olması yönünde bir anlayış çerçevesinde yapı kabuğu ile ilgili malzeme kararlarını ve detay ilkelerini belirledik. Bu bağlamda dayanıklı ve bakım gerektirmeyen malzemelerden klinker pres tuğla, titanyum çinko ve brüt betonu ana yapı kabuğu malzemeleri olarak tercih ettik ve detay çözümlerini ürettik.

Klinker pres tuğla cephe yüzeylerini mekanik tespitli ve arkadan havalandırmalı olarak tanımladık. Titanyum çinko cephe yüzeylerini arkadan havalandırmalı ve ahşap latalar üzerinde düşey kenet sistem ile çözümledik. Tüm cephelerde dil birliğini sağlayabilmek amacıyla brüt beton yüzeyleri prekast beton elemanlarla çözümledik ve yapıda iki ayrı şekilde kullandık. Yapının ön cephesinde yer alan kolonadın yatay ve düşey bileşenlerini, yapının strüktürünün devamı olarak prekast beton kolonlar ve filigran döşemelerden oluşturduk. Diğer prekast beton elemanları ise mekanik tespitli cephe panelleri, sokl seviyesi panelleri ve dış mekan basamakları olarak kullandık.

İç mekanda öne çıkan hususların başında ise kara kutu tiyatro salonun akustik çözümü geliyor. Tiyatro salonunun kare formunda ve yönsüz olması, sabit sahne düzeneğinin bulunmaması nedeniyle tüm kullanım senaryolarına uygun akustik çözüm sağlayabilmek amacıyla salonun duvar yüzeylerinde içine taş yünü yerleştirilmiş akustik emici briket kullanmayı tercih ettik.

Alan Kadıköy (Kadıköy Tiyatro) özetle, yerel yönetim tarafından üretilmiş, özellikle sahne sanatlarına ev sahipliği yapacak, sanatçılara özgürce tiyatral mekanı düzenleme imkanı veren ve altyapısal anlamda üst düzey donanıma sahip dayanıklı bir hangar yapısı olarak nitelenebilir.

Notlar:
¹ Aykut Köksal’ın sözü edilen metinleri: Deneme Sahnesi ya da Çözüm Arayışı (Dünya, 1978), Tümel Tiyatro Üzerine (Dünya, 1979), Tiyatro ve Mimar (Dünya, 1979), Tiyatral Mekan ve Çağdaş Tiyatro (Karşı Notlar, 2009)
² Bkz. https://lafura.com

Vaziyet planı

Vaziyet planı

Planlar ve kesitler

Alt salon kullanım

Üst salon kullanım

Sistem detayları