Bir Düşey Atölyeden Notlar

ÖZGÜR BİNGÖL

Stüdyodan Notlar'da bu ay Özgür Bingöl, düşey atölye deneyimlerinden yola çıkarak tasarım sürecinin aşamalarını masaya yatırıyor.

0. Prolog
Albrecht Dürer, Melankoli I’de bilginin ve becerinin kılavuzluğunda sanatsal yaratıcılığı betimler. Orta Çağ felsefesinde melankoli bir insana dair en arzu edilmeyen özelliktir çünkü deliliğe açılan bir kapı olarak görülür. Rönesans’ta ise melankoli yaratıcılık ve deha ile ilişkilenir. Melankoli sanatçı için bir hediyedir. Dürer, melankoliyi Rönesans düşünürü Cornelius Agrippa’nın De Occulta Philosophia’sından ödünç alır. Agrippa’ya göre yaratıcılığı tetikleyen melankolinin üç evresi vardır. Tasavvur (imagination), muhakeme (reason) ve idrak (intellect). Dürer’in Melankolisi daha erken evre olan tasavvur aşamasındadır.

O nedenle, Melankoli hüzünlü ve huzursuzdur. Başı eli üzerinde düşünür haldedir. Yüzü gölgededir. Ama gözleri canlı ve tetiktedir. Elinin altında yaratıcılığa dair her şey vardır. Ölçü ve geometri ile ilişkili araçlar, zanaat ve marangozlukla ilişkili aletler, soyut geometrik öğeler çevresine yayılmıştır. Elinde bir pergel vardır. Melankoli dünyayı gözlemlemiş, bilgi toplamıştır. Tasavvur etmeye olanağı vardır ama henüz muhakeme ve idrak etme seviyelerine gelememiştir. Bunun için dünyada olanı bırakıp düşünceye, düşüncenin soyut haline geçebilmesi gerekir. Bu geçişi yaptığında yaratıcılık gelecektir. Ne var ki, şu aşamada Melankoli sıkışmış, sıkılmış, hüzünlenmiştir. Kanatları vardır ama uçamamaktadır. Ona yardım edebilecek tanrısal çocuk (putto) işlemeyen bir değirmen taşının üzerine yerleşmiştir. Köpek, huzursuz da olsa uyumaktadır. Bu uyku, bir uyanışın yakın zamanda olamayacağına delalettir. Ama yine de Melankoli tetiktedir. Arkasındaki binaya dayalı merdiven bir yükselişi işaret eder. Melankolinin evrelerini geçtiğinde yaratacaktır.

Melencolia I, Albrecht Dürer, 1514; kaynak: Google Arts&Culture

Aşağıdaki kısa, oldukça öznel ve hızlıca kaleme alınmış notlar, mimarlık eğitiminde farklı dönemlerde bulunan, ancak aynı masa etrafında çalışan öğrencilerden oluşan “düşey atölye” sistemi içerisinde öğrenci, asistan ve yürütücü pozisyonlarında bulunduğum yıllar içerisinde oluşmuş ve bu yazı vesilesi ile paylaşmayı tercih ettiğim düşüncelerimi içermektedir.

1. Yollara Düşmek
Gezgin: Gündelik kapılıp gitmişliğimizin dışına çıkarak kentin katmanlarıyla farklı bir farkındalıkla temas
Kentle ilişki: Kenti fiziki ve sosyal boyutlarıyla bir arada algılamak
Senaryo: Yeri, konuyu, programı gözlemlere bağlı olarak tanımlamak ve böylelikle özgünleşmek

2. Diyalog 1 (Dışarıya Açılmak)
Öğrenci ile diyalog: Her öğrencinin bireysel olarak çalıştığı farklı proje alanlarını ve içeriklerini anlamak üzerine kurulu diyalog
Öğrenciler arası diyalog: Konuya, yere, senaryoya ve birbirlerine yabancı olan öğrenciler arasında keşif ve anlamaya dayalı diyalog
Diyaloglar arası diyalog: Kendi üretimine başkasının fikri ile değil, diyaloglar üzerinden karar vermek; nasıl ve neden sorularının yanıtlarını diyaloglarla aramak

3. Analiz
Anlamak: Sağlıklı değerlendirme yapabilmek için tanımak, kavramak, sezmek
Analitik yaklaşım: Anlamaya yönelik çok yönlü, sistematik, eleştirel bir düşünme becerisi
Soyutlama: Tüm seslerden kademeli olarak arınarak fısıltıların duyulabileceği sessizliğe geçiş

4. Araştırma
Keşif: Sahada ve masadaki ilk çalışmalardan kalan tortuda ipuçlarını yakalamak
Arayış: İpuçlarından hareketle araştırma alanları, başlıkları, katmanları, yönleri belirlemek
Eşzamanlılık: Araştırmayı analiz ve tasarım çalışmalarıyla bir arada yürütebilmek

5. Potansiyeller
Farkına varma: Kent ile kurulmaya çalışılan ilişki, gelişen tartışma ve analizler üzerinden yerin ve içeriğin potansiyellerini görmek
Açığa çıkarma: Tasarım eylemi ve geliştirilen senaryolar aracılığı ile potansiyelleri görünür kılmak
Çoğaltma: Sürecin yeni potansiyelliklerin (potentialities) üretilmesine aracılık etmesi

6. Çoğulluğa Açılmak
Seçenekler: Çok sayıda çözüm olduğunu fark etmek ve bu seçenekleri görünür kılmak
Tek doğru karşısında birçok iyi: Çözüm başlığı altında çok sayıda birbirlerine kıyasla kötü veya iyi skalası içerisinde değerlendirilebilecek önerileri geliştirebilmek
Serbest seçim anı: Çok sayıda çözümün olduğunu bilerek kendi üretebildikleri arasından benimsediği çözüm stratejisini geliştirmek üzere tespit etmek

7. Diyalog 2 (İçeriye Yolculuk)
Seyahat: Sadece kendi olmamak, başkalarının dünyasına açılmak, kendinden çıkmak ve sonra kendine dönmek
Creatio ex nihilo: Diyalogsuz, etkileşimsiz, sıfırdan yaratma mitini sorgulamak
İkarus’un düşüşü: Kişinin kendisini yakarak yıkan ateşi fark edebilmek
Eklemlenme: Kültürel bir üretim olarak mimarlığı kavrama ve kültürün katmanları arasına sızabilme ve ona eklemlenebilme becerisi kazanmak
Zaman-mekan ötesi sohbet: Başka zamanlarda, başka yerlerde başkalarınca üretilmişler ile (düşünce, kavram, proje, yapı, sanat eseri, vb.) samimi bir diyalog kurabilme becerisi
Mal etmenin yıkıcılığı: Başkalarının üretimlerini, kendi üretimi için araçsal kılma, meşrulaştırma veya ardıl gerekçelendirme amacıyla alet etmenin yıkıcılığını fark etmek
Çağdaşı olma: Üretimlerin zaman-mekan ötesinden birbirleri ile kurdukları diyalog üzerinden, kendi zamanına ve mekanına yönelik özgün bir bakış geliştirebilmek
Biricik yerine özgün: Tek ve eşsiz ya da biricik (unique) olmaya çalışmak yerine özgünleşebilmenin (authentic) yollarını aramak

8. Eskizler ve Maketler
Eskiz: Yerinde deneyim, gözlemler, araştırmalar ve tartışmalar sırasında ve ertesinde zihin, gönül, göz ve elimiz arasındaki iletişimin en seri şekilde kurulduğu yöntem ile bir çırpıda aklımıza gelenleri ve hislerimizi muğlak, müphem çizgilerle kağıda aktarabilmek
Maket: Eskizlerimize eşlik edecek şekilde çalışma maketleri ile üretim ve yaratım sürecini desteklemek
Eskiz ve maket: Eskiz ile maket ilişkisini hiyerarşik ve neden-sonuç ilişkilerine bağlı şekilde ele almamak; her ikisinin de olumlu anlamda güzel kazalara yol açan üretim biçimleri olduğu farkındalığı ile potansiyellerine alan açmak
Tereddüt: Bu türden üretimlerde kararsızlık, çok sayıda karar, tamamlanmamışlık, müphemlik, vb. yaklaşımların değerini anlamak

9. Tektonik
Somutlaşma: Strüktürel ilkeler ve konstrüktif çözümler ile bir arada tasarımı geliştirmek
Hisler: Konstrüksiyonu, malzemeyi, rengi ve dokuyu dışlamadan algılarımıza hitap eder şekilde üretebilmek

10. Üretim Tarzı
Çizgisel ardışık üretim yanılgısı: Sıkça duymuşsunuzdur: “Hocam önce bir plan otursun, kesit ve cepheleri ondan sonra çizeceğim.” Her “oturmayı bekleyen plan” ifadesi ile karşılaştığımda gülümserim. Bunu dile getiren kişinin çok bir dahli yoktur sözcüklerinde. Temel eğitim ve gündelik yaşam bu yönde şekillendirmektedir bizleri. Her türden zamanın, enerjinin, beyin hücresinin hatta duyguların rasyonel, ardışık, doğru-yanlış ikilisine bağlı olarak ve bileşenlerine ayrılarak ve hatta üzerinde uzmanlaşarak sırayla harcanması/verilmesi esastır bu zamanlarda.
Döngüsel sıçramalı bir üretime adaptasyon: Nasıl anlatılır ki bazen yolculuğa nereye gideceğini bilmeden çıkmak gerekir. Ya da bu türden seyahatlerde yollar, rotalar o kadar belirgin değildir. Bazen yer ve nesne ile arasındaki mesafeyi ortadan kaldırmayı başarabilen varlığın bir imge ile ya da bir detay çiziminden hareketle de yola çıkabileceği...

11. Sanatsal Boyut
Nesnellik / Öznellik: Sadece gözleme, tespite, deneye, kanıta, yararlılık ilkelerine, akla, teoriye, mantığa dayalı üretime koşullanmamak
Sezgisellik: Yer yer analojik düşünme biçimine, metafiziğe, bilinçdışına, bilinçaltına, dolayısıyla öznelliğe alan açmak ya da kapıları açık tutmak
Estetik: Bu yolla sanata dair alanda kalmaya çaba göstermek

12. Tasarımcı ve Ürünü
Sonuç ürün: Geliştirilmek üzere tercih edilen önerinin erişebileceği en iyi düzeye taşınması ve ürünün arkasında durulması
Gurur ve kaygı: Ürünü sahiplenmek ancak ona tapmamak, seçenekler arasında hiç yer alamamış veya seçenek olarak üretilmiş ancak tercih edilmemiş başka bir yaklaşımın daha iyi sonuç verebileceğine yönelik bir farkındalıkla kendi ürünü ile ölçülü bir ilişki kurmak
Veda: “Oyun”dan ayrılmak

Etiketler: