Geçiş Hareketi ve Geçiş Kentleri

SENEM ZEYBEKOĞLU SADRİ

Geçiş hareketi, tepe petrol (peak oil) sorununa, iklim değişikliğine ve aşırı büyümeye dayalı bir ekonomik sistem ve bunlardan kaynaklanan problemlere karşı, dirençli, kendi kendine yetebilen topluluklar oluşturmayı; bugünkü tüketim toplumundan bu yeni topluma geçiş sürecini ifade eder.

Geçiş hareketi, tepe petrol (peak oil) sorununa, iklim değişikliğine ve aşırı büyümeye dayalı bir ekonomik sistem ve bunlardan kaynaklanan problemlere karşı, dirençli, kendi kendine yetebilen topluluklar oluşturmayı; bugünkü tüketim toplumundan bu yeni topluma geçiş sürecini ifade eder.1 2005 yılından bu yana büyüyen hareketin ortaya çıkışı, karşılaştıkları büyük ölçekli problemlerin çözümü için yerel ölçekte harekete geçen ve bir araya gelerek birlikte çözümler üretebilen topluluklara dayanır. Bu hareketin içinde yer alanlar, özen gösterme kültürü adını verebileceğimiz; her bireyin kendisiyle, diğerleriyle ve tabiatla bağlar kurduğu bir kültürün oluşması için çaba sarfediyorlar. Bunun için de ekonomiyi iyileştirmek, yeni girişimler oluşturmak, alışageldiğimiz iş anlayışını yeniden kurgulamak, yeni beceriler edinmek ve bağlantı ve dayanışma ağları örmekle meşguller.2

Geçiş kenti kavramı ise ilk olarak permakültür tasarımcısı Rob Hopkins’in 2004 yılında Kinsale Koleji’nde öğrencileriyle birlikte yaptıkları bir proje sonucunda ortaya çıkmış. Bu projenin sonuç ürünlerinden biri olan Kinsale Enerji Azaltım Aksiyon Planı, Kinsale kent konseyi tarafından benimsenmiş ve enerji bağımsız bir kent olma yolunda uygulamaya konulmuş.3 Rob Hopkins, bu fikirleri kendi kenti olan Totnes’te uygulamaya başlamış ve böylece Totnes, 2006 yılında dünyadaki ilk geçiş girişimi haline gelmiş.

Totnes’in geçiş sürecinin en temel üç ayağı dirençlilik, yerelleşme ve yenileyici gelişme olarak ifade ediliyor. Temelini ekolojiden alan dirençlilik terimi bir bireyin, ekonominin, kentin ya da kasabanın dışarıdan gelen şoklara karşı dayanım gücünü anlatıyor. Yerelleşme, politik gücün yerel ölçeğe aktarılmasının ötesinde, tüm ihtiyaçlarımızı (gıda, enerj, inşaat malzemesi, vb.) yerelde karşılayabilme, yerel ekonomiler oluşturabilme; bunu yaparken de petrol bağımlılığı ve karbon emisyonunu azaltma becerimizden bahsediyor. Yenileyici gelişme ise, Totnes’in içinde yaşayanların ihtiyaçlarını karşılarken, gelecek nesillerin kendi ihtiyaçlarını karşılama becerilerini gözeten bir gelişme biçimi olarak tanımlanıyor.4

Totnes (Hodgson & Hopkins, 2010; s:24)
Grown in Totnes, yerel üreticiyi desteklemeyi ve yerel ürün çeşitliliğini artırmayı hedefleyen bir proje. (grownintotnes.co.uk/)
Totnes’te birçok yerde alışveriş için Totnes Pound kullanılıyor. (totnespound.org/what)

Geçiş Kenti Totnes bu temeller üzerinde, pek çok alanda projeler üretiyor ve uyguluyor. Yerel toplulukların inisiyatifiyle ortaya çıkan ve yürütülen bu projelerden bazıları ise aşağıdaki gibi sıralanabilir:5

• gıda üretimi (yerel üretici ve tüketicinin buluşması, kentin çeşitli kamusal alanlarında gıda ormanları, yenilebilir peyzaj uygulamaları, vb.)
• sağlık ve bakım hizmetlerinin yerelde sağlanması [Özenli Kent Totnes İnisiyatifi (Caring Town Totnes), iç dönüşüm (inner transition)]
• sanatsal etkinlikler (Totnes Sanat Ağı, geri dönüşüm ansiklopedisi, Totnes film festivali, vb.)
• ulaşım (bisiklet doktoru, elektrikli bisiklet paylaşım ağı)
• yerelde atık ve kaynak yönetimi (geri dönüşüm ve kompost ağları, geri dönüşüm ve paylaşım dükkanları, vb.)
• güçlü, dirençli ve eşitlikçi bir yerel ekonomi (Totnes REkonomi Projesi, Totnes Pound)
• inşaat, konut ve enerji (Enerji Azaltım Aksiyon Planı, Geçiş Evleri Kooperatifi, temiz enerji kullanımının desteklenmesi, vb.)

Geçiş hareketinin öne sürdüğü ekonomik gelişme mevcut sistemin, petrol de dahil her şeyin aşırı tüketimine ve aşırı büyümeye dayalı ekonomik gelişme modelinin tam tersi bir model öneriyor. Bu, tüm ihtiyaçlarını yerelde karşılayabilen toplulukların oluşması, böylelikle fosil yakıt kullanımının günbegün azaltılmasına dayalı bir model.6 "REkonomi" olarak adlandırılan bu model, insanların ihtiyaçlarını karşılamaları için fırsat bolluğu yaratacak, bunu yaparken de doğal sistemlerle uyum içinde, kapsayıcı ve adil bir biçimde işleyecek, genel olarak tüm topluluğun refah düzeyini artıracak bir ekonomik yenilenmeyi öngörüyor.7

REkonomi projesinin ilk adımını, Totnes ve çevresinin yerel ekonomisinin mevcut koşullarını anlamak ve değişim olanaklarını ortaya koymak amacıyla hazırlanan Yerel Ekonomi Ayakizi projesi;8 ikinci adımı ise, yeni ekonomik aktörleri ve ilişki biçimlerinin oluşup gelişmesi için Yerel Ekonomi Forumunun kurulması oluşturuyor. Bu forum “topluluk destekli girişimcilik” felsefesiyle, içinde bulundukları toplulukları olumlu yönde etkileyen, sosyal, sürdürülebilir, yenileyici, dirençli, ve yenilikçi girişimlerin ortaya çıkmasına zemin hazırlıyor. Topluluk desteği de finansal kapital olabileceği gibi, uzman danışmanlığından çocuk bakımına kadar çeşitlilik gösterebiliyor.9

İnşaat ve enerji kullanımı alanlarında ise, Enerji Azaltım Aksiyon Planı (EDAP) ve Geçiş Evleri Kooperatifi önemli projeler olarak ortaya çıkıyor. 2030 yılı için bir vizyon öngören EDAP, bu süreç içinde yapılması gerekenlerle ilgili bir kılavuz niteliği taşıyor. Totnes’in kısa bir tarihsel özgeçmişiyle başlayan bu planın diğer başlıkları topluluk olarak düşünmek ve harekete geçmek, tabiatla uyum içinde hareket etmek, yaratıcı enerji sistemleri oluşturmak, yerelleşmenin desteklenmesi, geçiş sürecinin beslenmesi ve bireylerin ve toplulukların güçlendirilmesi olarak sıralanıyor.10

Geçiş Evleri Kooperatifi (Transition Homes Community Land Trust), yerel topluluğun kontrolünde ve topluluk adına arsa ve diğer mülkleri kontrol etmekten sorumlu olan, kar amacı gütmeyen bir organizasyon. 27 adet eko-evden oluşan ortak bir yaşam alanı olarak kurgulanmış olan Geçiş Evleri, düşük maliyetli, yerel ve doğal malzemelerle inşa edilmiş, kendi gıdasını ve yakıtını üretebilen, enerji verimliliği yüksek ve enerji tüketimi az bir proje olarak tasarlanmış.11

Totnes, geçiş hareketini gerçekleştirebilmek için kendi geçmişinden de referans alıyor. Ortaçağ’dan itibaren önemli bir ticaret merkezi olarak gelişen kent, 20. yüzyılın ortalarına kadar tarım, gıda, enerji, endüstriyel üretim, çeşitli iş dalları, sanat ve kültürel aktivitelerle kendi kendine yetebilen bir kent olmuş.12 Ancak son dönemde özellikle sanayi işletmelerinin kapanmasından sonra ekonomik çöküşe sürüklenen Totnes, geçiş hareketi sayesinde çöküşten önceki dönemde olduğu gibi üretken ve kendi kendine yeten bir kente dönüşme umudu taşıyor.

Totnes ve çevresi için Enerji Azaltım Aksiyon Planı (www.transitiontowntotnes.org/groups/building-and-housing/energy-descent-action-plan/)
Geçiş Evleri Vaziyet Planı (www.transitiontowntotnes.org/transition-homes/)

Geçiş hareketinin etkileri, dünyanın pek çok bölgesine yayılmış durumda. İngiltere, Kanada, Amerika Birleşik Devletleri, Güney Amerika, Avrupa’nın pek çok ülkesi, Güneydoğu Asya, Avustralya ve Yeni Zelanda’da Geçiş İnisiyatifleri (Transition Initiatives - köyler, kasabalar, mahalleler, okullar, işyerleri, üniversiteler, kısaca bulundukları yeri dönüştürmek için bir araya gelmiş insanlar), Geçiş Merkezleri (Transition Hubs - geçiş sürecini hızlandırmak ve desteklemek amacıyla oluşan çeşitli ölçeklerdeki oluşumlar) ve tüm dünya çapında Geçiş Ağı (Transitin Network) bu hareketin yaygınlaşması ve güçlenmesi için çaba gösteriyor.13 Geçiş Ağı’na kayıtlı 27 adet Geçiş Merkezi ve 945 adet Geçiş İnisiyatifi var, ancak bu ağa kayıtlı olmayan girişimler de mevcut.14 Türkiye’de de Dönüşüm Ağı İstanbul (Transition Network Istanbul) adı altında bir merkez faaliyete geçmiş durumda.15

Gezegenimizi etkisi altına almış olan siyasi, çevresel, ekonomik ve insani kriz durumunu düşününce, yerelde etkin faaliyet gösteren dayanışma ağları oluşturmanın ve aktif hale getirmenin önemi her gün daha da ön plana çıkıyor. Geçiş hareketi, bireylere ve topluluklara, petrol krizi ve yaşadığımız çevre felaketleri ile ilgili umutsuzluğa kapılmadan, kendi gelecekleri için bir şeyler yapabilecekleri ve etkili olabilecekleri yolunda umut veren bir hareket. Hemen şu anda, bulunduğumuz yeri dönüştürmekle başlayabiliriz.

1Hopkins, R. (2008), Transition Handbook From Oil Dependency to Local Resilience, Green Books, Totnes, Devon.
2 Hopkins, R., Thomas, M. (2016) The Essential Guide to Doing Transition, Transition Network, Totnes, Devon (https://transitionnetwork.org/resources-essential-guide-transition/)
3 Hopkins, R. (ed.) (2005) Kinsale 2021 An Energy Descent Action Plan V.1, Kinsale Further Education College (http://transitionus.org/sites/default/files/KinsaleEnergyDescentActionPlan.pdf)
4 https://www.transitiontowntotnes.org/about/what-is-transition/
5 https://www.transitiontowntotnes.org/
6 https://www.transitiontowntotnes.org/about/what-is-transition/
7 https://reconomycentre.org/home/about-the-totnes-reconomy-project/
8 https://reconomycentre.org/home/economic-blueprint/
9 https://reconomycentre.org/home/lef/
10 Hodgson, J., Hopkins, R. (2010) Transition in Action Totnes and District 2030 An Energy Descent Action Plan, Transition Town Totnes, Totnes, Devon (https://www.transitiontowntotnes.org/groups/building-and-housing/energy-descent-action-plan/)
11 https://www.transitiontowntotnes.org/transition-homes/transition-homes-concept-document/
12 Hodgson, J., Hopkins, R. (2010) Transition in Action
13 https://transitionnetwork.org/about-the-movement/who-is-involved/
14 https://transitionnetwork.org/transition-near-me/
15 https://transitionnetwork.org/transition-near-me/hubs/donusum-agi-istanbul-transition-network-istanbul/

Etiketler:

İlgili İçerikler: