Süreç Tasarımı

“Yerelde yereli, yerelin bir parçası yapmak anlamlı bir örgütlülüğü gerektirir. Yerelin sorunların çözümüne dahil edilebilmesi için bu önemlidir. Pratikte güçlü bir yerel taahhüt olmadan, sürdürülebilir kalkınmada ekonomik, çevresel ve toplumsal bir birliktelik sağlamak zordur.”¹

Tasarım Atölyesi Kartal ve Kartal Belediyesi tarafından 2015 yılında düzenlenen Kıyı-Köşe Tasarım Yarışması’nda İstanbul Teknik Üniversitesi Mimarlık Bölümü öğrencileri tarafından kurulan mimari tasarım ekibi Bu Köşe Bizim (BKB) adlı projesiyle eşdeğer birincilik ödülüne layık görülmüştü. BKB bir tasarım fikri olmaktan öte, bir katılımcı tasarım süreci olarak kurgulanmıştı. Bu metin de, fiziksel bir tasarım nesnesinin özelliklerini aktarmaktan çok onu oluşturan süreçleri tanımlamayı hedefliyor.

KATILIMCI SÜRECİN TASARIMI
Kolektif bir tasarım süreci nasıl kurgulanmalı? Aidiyet, fiziksel ve işlevsel sürdürülebilirlik, doğru tasarım kararları çerçevesinde nasıl oluşturulabilir? Tasarımcı ne kadar profesyonel olursa olsun kullanıcının düşünceleri, öncelikleri, değerleri, zevkleri konusunda açık fikirli olmalı; favelada ya da Bahamalar’da yaşayan insan için her zaman en doğru olanı onunla paylaşmadan bilemeyeceğini kabul etmelidir. ² Bu paylaşımın azami verimde olması için paylaşım araçlarının da paylaşımın bütünlüğüne ve amacına uygun tasarlanması gerekir. Yani etkili bir katılımcı tasarım eyleminin temelinde, etkileşim araçlarının ve süreçlerinin kurgulanması yatar. Bu bağlamda BKB tasarım sürecinin, yarışma projelerinin içine girdiği süreçlerden sıyrılması amaçlandı. Katılımcı sürecin nasıl kurgulanacağı, sınırlarının ve tekniğinin ne olacağı konusunda ortaya atılmış fikirlerle kullanıcı ile etkileşimi yüksek olması hedeflenen bir BKB Anketi hazırlandı. Bu amaçla etkileşim aracı, bölgenin kullanıcı tarafından deneyimlenen sorunlarına ve farklı fikir aktarımlarına açık olabilecek şekilde oluşturuldu. Katılımcıların hem verilen sorular doğrultusunda ya da tasarımcının öngöremeyeceği kendi sorularıyla ilgili fikirlerini aktarabilmeleri hem de hayal ettikleri atmosferi çizerek betimlemeye çalışacakları bir anket tasarlandı.

YARIŞMA SÜRECİ: KATILIMCI SÜRECİN İŞLEYİŞİ
Proje alanı çevresinde bulunan işyerleri, okullar, konutlarda yaşayan ve gün içinde alanla etkileşime geçen kullanıcı profilleri dikkate alınarak saha çalışması başlatıldı. Ortalama 200 potansiyel kullanıcıyla gerçekleştirilen anketler farklı değerlendirme metodolojileriyle ele alındı. Çizimler analiz edilerek hayal edilen atmosferle ilgili girdiler listelendi, iki boyutlu çizimlerin üç boyutlu dijital ortamda form denemeleri gerçekleştirildi. İşlevsel beklentiler ve önerilen çözümler, kümeleme yöntemleriyle oranları hesaplanarak tüm anketlerin fikir dağılım grafikleri hazırlandı. Edinilen bu bilgilerin tasarım sürecinde temel girdi olması amaçlandı. Ayrıca ankette bulunan “Birlikte Uygulayalım” kısmına, projenin yarışmada ödül alması ve uygulanması halinde oluşturulacak kolektif bir uygulama ekibine dahil olmak isteyen potansiyel kullanıcıların iletişim bilgileri eklendi. Bunun esas amacı, kullanıcının tasarım nesnesine duyduğu aidiyet hissinin artması ve tasarımın fiziksel sürdürülebilirliğini sağlamaktı. Proje süreçlerinin analizi, tasarım ve uygulaması peş peşe gelen süreçlerden çok iç içe geçmiş, birbirini sürekli düzenleyen süreçlerdi. Bu bağlamda katılımcının bu sürecin yalnızca bir yerinde durması yerine tüm sürece farklı rol ve sorumluluklarla, farklı araçlar aracılığıyla dahil olması amaçlandı. Tasarımcının en temel görevi ise bu araçların ve sürecin etkin bir şekilde işlemesi için onu durmaksızın kurgulamak ve geribildirimleri dikkate alarak güncellemekti.

Modül görünüşü

Vaziyet planı

Modül görünüşleri

Modül görünüşleri

YARIŞMA SONRASI SÜREÇ: PROTOTİP İLE İŞLEVSELLİK DENEYLERİ VE GERİ BİLDİRİMLER
Yarışma sürecinden iki yıl sonra başlayan uygulama süreci için ortaya çıkan tasarım, potansiyel kullanıcılara gerçekleştirilen bir sunumla aktarıldı, yeniden geribildirimler alındı. Bu geribildirimlerle beslenerek başlatılan uygulama süreci öncelikle bir prototip oluşturmayı hedefledi. Prototip, başarılı bir şekilde üretilerek kullanıcı tepkilerini ve yeni geribildirimleri alabilmek adına proje alanı yanındaki okul bahçesine yerleştirildi ve iki hafta kadar gözlemlendi. Bu süreçte modül ve yakın çevresi öğrenciler tarafından yoğun bir şekilde aktivite alanına dönüştü. Prototip deneyi sonrasında öğrencilerle görüşmeler yapıldı, diğer modüllerin uygulama süreçlerinde değerlendirmek üzere fikirleri alındı. Bu sayede kullanıcının sürecin her bir evresinde var olması sağlandı.

UYGULAMA SÜRECİ
Potansiyel kullanıcının tasarım ve uygulama sürecindeki etkin rolü ve gerçekleştirilen prototip deneyine paralel olarak; Çiçeksuyu Sokak ve Neyzen Tevfik Caddesi’nin kesişimindeki proje alanını, atıl durumda olduğundan, bölge halkının kullanamadığı ve tehlike arz ettiğinin düşünüldüğü belirlendi. Bu doğrultuda alanın, insanların zaman geçirebileceği, öğrencilerin ve mahallelinin kullanımına her daim açık, güvenlik problemi olmayan ve yeşilin hakim olduğu bir dinlenme, oturma alanına dönüşmesi hedeflendi. Bu bağlamda iki güzergahı birbirine bağlayan akslar belirlendi; böylece kullanıcının geçişi, aynı zamanda alanla etkileşimi sağlandı. Oturma, biriktirme gibi amaçlara hizmet eden her biri farklı kesitlerden oluşan eni 70 cm, boyu 250-300 cm ve yüksekliği 150-320 cm aralığında değişen, ahşap ve metal malzemenin hakim olduğu dört adet modül üretildi. Akslar adım taşıyla kullanıma sunuldu, akslarla aynı doğrultuda yer alan modüllerin kendi içinde oluşturdukları kompozisyon ile kullanıcınların birbiriyle iletişiminin yanı sıra alanla ve yeşil dokuyla da etkileşimi sağlandı.

NOTLAR
¹ Littlewood ve White. 1997, Kamusallığın Yapısal Dönüşümü, sayfa 111
² Cabannes, Y., 2004, Personal Communication to EDAW, Designing Public Consensus, John Wiley & Sons, Inc., Hoboken, New Jersey, sayfa 181 - 187