A’dan Z’ye Bir Sarnıcın Biriktirdikleri (2002-2024)

Yarım kalmış işler herkesi tedirgin eder. Yol boyunca, çeyrek asırda mimari stüdyonun sarnıcında ne sular birikti, nerelerden ve kimlerden süzülerek ne emekler işe, ürüne dönüştü, bütün bunların dökümünü çıkarmak istedim: Stüdyonun yükünü iyice almış mümbit, fısıltılarla dolu büyülü sarnıcında, bugünlerin karardıkça kararan, karanlık gecesine inat, bütün bu “kuvve”, kıvılcımlar, yalımlar, floresanlı ışımalar halinde, sarnıcın alçak kubbesinin iç yüzünde gökkuşağının renklerini saçarak döneniyorsa, onları özgürleştirme vakti geldi demektir, bilinsin istedim.

Potansiyel Mimarlık İşliği’nin 2002-2012 arası, başlangıcından onuncu yılına kadarki üretimlerini tek ciltte toplamak, o dönemde zorluydu ancak olanaksız değildi. Projeleri adım adım dergilerde yayınlayıp arşivlemiştim neyse ki; kitaplaşma süreci kayıpsız ve kronolojik biçimde gerçekleşebilmişti; dahası metinler bilingual olarak kitapta yer bulmuştu.

2012’den sonra işler çetrefilli bir hal almaya başladı. Her yıl iki küçük cüzde işleri doğrudan kitaplaştırma hedefini tutturamayınca üretimler birikmeye devam etti, su yüzüne çıkmakta gecikti. 2018’de Pomi’nin “köklerine dönüşü” gerçekleşince yılda ikiden fazla albümün, kataloğun veya kitabın gerekeceği ortadaydı. Bu köklere dönüş, kendi özgül tekniklerini (kısıt, prosedür ve deneysel temalarını) geliştirmek ve yalnızca bu çerçevede üretecek biçimde atölyeyi yeniden yapılandırmakla ilgiliydi. Buna bir de Pourat eklenince, üç dört aylık atölye sürecinde, önü alınamayacak sayıda iş birikir oldu. Bunca kitabın basılmasını mümkün kılacak bütçe bulunabilir mi? Gerçi işlerin kendisinin üretilmesini sağlayan “bütçe” yokken bile üretim aksamadı. Bunlar dijital kitaplığa dönüşünce, tutarlı ve uzun erimli üretim yapma koşullarının gitgide aşınmasına bir karşı-ağırlık geliştirilmiş olur. Hatta Pomi 2027’den itibaren misyonunu tamamlasa, çeyrek asırlık koşturmacası bitse bile. Pomi’nin gelmiş geçmiş üretimleri eksiksiz kitaplaştığı zaman “proje”nin kapsamı görülecektir. Önümüzdeki iki yılda, dökümünü verdiğim kitaplar tamamlanabilir mi bilmiyorum. Şimdiye kadar çıkan iki Pomi kitabı (2012, 2020), buzdağının ucu. Bu yazıda buzdağının kalan kısmını ortaya koymaya çalıştım: Kaba çizgilerinde, on bin sayfayı aşan bir toplam olduğu söylenebilir. Pomi / Pourat gökadasının tespit edilebilen gezegenleri.

A

01. Atın Turu (2022)

10 x 10’luk Greko-Latin karesi, satrançtaki atın, her kareye bir defa uğrayarak tüm alanı dolaşmasını sağlayan bir matematiksel düzenektir. İcat, 1960’larda gelmiştir ve Georges Perec bu sayede Yaşam Kullanma Kılavuzu’nu yapabilmiştir çünkü onun tekrar eden unsurlardan kurulu düzeneği, yüz bölümlü devasa bir roman kurabilmek için gereken matematiksel yetkinliğe bu sayede kavuşmuştu. Perec 42 kategoride 10’ar unsuru, yüz bölüm boyunca hiç tekrar ettirmeden kullanmanın yolunu, Greko Latin karesinin her hücresine yazılan iki rakamla bulmuştur. Pomi’de aynı yöntem tekrar keşfedilir. Çizelgeler, Perec’in romanının mimarlıktaki eşdeğerini üretmek için yapılan bir atölyenin çıktılarından biri. Uğradığı her karede sıfırdan dokuza rakamlarla sınırlı ikililer vardır. Bunların her biri, hangi unsurun nerede ve nasıl kullanılacağına dair bir haritanın talimatlarıdır.

02. Atölye 33: Bir Hangarın Dönüşümleri (2021)

Eskişehir’in batısındaki Yusuflar mahallesinde bir lavanta bahçesinde yer alan, 10 x 15 m’lik zemine oturan çelik konstrüksiyonlu, tek hacimli ve asma katlı bir depo binasının olası kullanımları üzerine yürütülmüş 33 farklı mimari tasarım deneyi. Amaç, Pomi’nin ve Pourat’ın gelecekteki kurumlaşması için fikirler üretmek ve alternatif, uluslararası, çoklu bir tasarım, mimarlık, sanat ve düşünce akademisinin temellerini atmaktır. Yapıya alternatif programlar aşılayan, ana strüktürü koruyan ve ilave ya da eksiltmelerle yapıyı dönüşüme uğratan radikal mimari müdahaleler. Standart bir lazer kesim montaj seti verilmiştir. Bu gövdeye müdahaleler yapılır. Her biri 1/50 ölçekli maketlerle sınanmış deneyler.

03. Atrium’da Prova: Enstalasyonlar (2009)

Taşkışla’daki Pomi sergisi öncesi Bademlik’te mimarlık bölümü atriumunda enstalasyon malzemeleriyle spontan kurgular. Eski okul sıralarından kesilerek elde edilmiş formika kaplı ahşap ve sunta, ikinci el gürgen kereste, pres tuğla ile. Yapım süreci stop-motion tekniğiyle belgelenmiştir.

B

04. Balıkçı Barakaları (2004)

İzmit - Derince arasında, körfezde rulman fabrikası ve rafineriyle sınırlanan bir koyda konumlanan çok sayıda balıkçı barakasının yirmi yıl önceki halinin belgelenmesi. Koyda yer alan ahşap barakalar ve iskelelerin oluşturduğu koloniye ait, deniz ve kara tarafından fotoğraflarla çizilmiş bir dönem panoraması. İstimlak edilmiş bu bataklık yapıları eşine az rastlanan bir yapılaşma biçimidir ve bu belgeleme bir tanıklıktır. Latin Amerika’da veya Uzakdoğu’daki görülen “favela estetiği”nin Türkiye’deki eşdeğerleri. Pomi’nin ilk saha işlerinden biri. Proje, birbirine iskeleler ağıyla bağlı yapı kolonisinin amfibik hayatına eklemlenecek çeşitli yaşam ve enerji çözümleri geliştirilmesi fikrine dayanıyordu.

05. Başkalaşımlar (2023)

“Güncel Türkiye Mimarlığına Müdahaleler” kitabı. Kırktan fazla mimarın inşa edilmiş birer eserinin planının, Pomi’nin otuz prosedürünü kullanarak değişime uğratılması. Toplamda 750’yi aşkın A3 boyutunda levhada binlerce çizimden oluşan bu toplam, deneysel mimarlığa adanmış kolektif bir külliyat olmanın yanı sıra, mimarlarla çizim ekibindeki öğrencilerin yaptığı on söyleşiyi de derleyen, ansiklopedik bir yekûn oluşturmasıyla istisnai bir mimarlık eğitimi deneyi.

06. Biçem Alıştırmaları Grid Versiyonu (2019)

Raymond Queneau’nun 1947 tarihli Biçem Alıştırmaları kitabından ilhamla gerçekleştirilen, aslına sadık mimari egzersizler kitabı. Basit bir grid diyagramından elde edilen çeşitlemeleri bir araya getiriyor. Kitap 199+ adlı kapsamlı Pomi kitabının (2020, Yort) nüvelerinden biri olma özelliği de taşır.

07. Bozuk Grid: Organik Kent Dokusu Albümü (2021)

Photoshop’tan bir bozma efektiyle (liquify), aynı gridden birçok farklı topolojik yüzeyli altlık oluşturulmuştur. Bu yüzeyin değişik yerlerinden belli sayıda kare seçilir. Kare belli bir büyüme ilkesine göre adım adım yayılır ve komşuluklar oluşur. İşlem yüzeye yayıldığında organik kent benzeri dokular oluşur. Deneyin adımlarını içeren işlerden bir kısa film yapıldı. Filmin kareleri bu albümü oluşturuyor.

Ç

08. Çaprazlama Maddeler Sözlüğü (2019)

Standart bir mimarlık sözlüğünden alınmış maddelerin kasten, deneysel biçimde çarpıtılması. Bir sözlük maddesi bir diğeriyle çarpıştırılır. Bu işlem için, sözcükler karşılıklı yer değiştirir. Ortaya çıkan yeni “tanım”lar —ki her biri uç derecede saçma ve anlaşılmaz ve bir o kadar da mizahidir— bir “sözlük”te derlenerek, “alternatif”, dadacı bir pamfle haline getirilir. Jargon, uzmanlık ve özel dil fikrinin alaşağı edilmesini içeren bir dil deneyi. Sadece mimarlık için değil, her alanda kullanılabilir.

09. Çeşitlemeli Korku Kitabı (2018)

Bilge Karasu’nun 1970’li yıllarda beş ses için kaleme aldığı, madrigal formundaki deneysel eseri Çeşitlemeli Korku’nun notasyonundan ve metninden hareketle yapılmış mimari deneyler. Bunlar notasyonun kesit diline çevrilmesinden elde edilen topografik unsurlar veya yapılardır. Kitap eserin orijinallerine, projelere ve maketlerine yer verir.

D

10. David Seamon Kitabı (2020)

Mekân fenomenoloğu, Amerikalı yazar, eğitimci, mimar, sosyal bilimci ve felsefeci David Seamon’ın Life Takes Place kitabını temel alarak yapılmış geniş kapsamlı bir ilüstrasyon kitabı. Life Takes Place’in baştan sona el çizimleriyle yeniden kurulduğu deneysel iş, kapsamı genişletilmiş bir “Explicator”. Yüzlerce el çizimi, renkli kaligrafi, renkli diyagramlar ve illüstrasyonlar. Bütünlenmesi gereken bir “eleştirel basım” projesi.

11. Delta: Eskişehir İçin 100 Proje Fikri (2023)

Pourat’ın Eskişehir kent merkezinin pek revaçta olmayan yüz farklı lokasyonunu işaretleyerek bunlar üzerine uçuk fikirler geliştirdiği kitap. Eskişehir için yüz bitirme projesi teması geliştirilmiştir. İllüstrasyonlar, metinler, mimari çizimler, haritalar ve diyagramlar eşliğinde mimari proje olarak üzerinde çalışılmaya hazır temalar.

12. Dikişli Defterler Albümü (2011)

Kâğıtla dikiş makinasının buluşmasından doğmuş bir dizi spontan defter prototipi. Kapakta kıvrım, desen, eklenti ve dikiş motiflerinin groteske ve kiçe varan her tür çeşitlemesini içeren ve her biri tekil olan bu örnekler, annem Saadet Şentürk’ten (1956-2017) hatıra. Defterleri evinin mutfağında bazen geceleri geç saatlere kadar sohbet edip küçük seriler halinde içimizden geldiği gibi dikerken, yaratmanın ve sevginin iç içe geçtiği küçük başyapıtlar ortaya koymuştuk. Her zaman en ucuz malzemeler kullanılmıştır. Bu defterlerden yüzlercesi, Pomi sergilerinde dağıtılmıştır.

13. Diyagramdan Üçüncü Boyuta (2021)

Basit kare diyagramlar için Sketchup çeşitlemeleri. Atölye üyelerine aynı kare diyagramlar dağıtılır ve birbirinin aynı olmayan yüzlerce sonuç elde edilir. Albüm bu üç boyutlu çizimlerin en kayda değer olanlarını seçip bir araya getiriyor.

14. Dönme Dolap 1 & 2 (2004-20)

Uzun soluklu (2004-2020) bir vitrin dolabı düzenlemesinin kayıtları. Dolaplar okulun buluntu teşhir dolaplarıdır, restore edilerek dönme dolap projesi için hayata dönerler. Objeler dönme dolapta iktidara, belleğe ve ölülere ayrılmış üç rafta bir araya gelerek bir hikâye anlatır. Dönme dolap, ikili anlama sahiptir: Hem “dönme”dir, yani bir devlet dairesi demirbaşıyken bir sanat işinin mecrasına dönmüştür; hem de içindeki nesneler devamlı değişip başka hikâyeler anlatıldığından dönme dolap gibi döner durur. Kimi objeler yer ve biçim değiştirerek yeniden belirir. Toplamda sayısı otuz yediyi bulan, yıllara yayılan dönme dolap sahneleri, bir tür nadire kabinesi mantığı içinde, büyük oranda buluntu nesnelerle kurulur. Bienal ve sergilerde yer bulmuş bu iki dolap, yan yana, kimi zaman alaycı bir simetri içinde hikâyeler anlatır.

15. Dünyanın Kronoplanı (2022)

İki ciltte ve 1200 sayfada toplanmış bir ansiklopedik toplam. Kronoplan, her plana uygulanabilen, basit bir algoritmik işlemdir: Plan önce duvarlara bölünür. Her duvar ölçülür. Her parça, uzunluğu ne ise, bir noktası sabit tutulup uzunluğuyla aynı saat yönüne çevrilir. Örneğin 7 metre uzunluğundaki duvar, saat 7’ye bakar, vb. Böylece plan yeniden oluşur. Dünyanın Kronoplanı, her ülkeden olmasa da çoğundaki başlıca kentlerden seçilmiş, dönem ve üslup sınırı konmaksızın, bin tane binayı örneklemektedir. Kitap orijinal planla binanın kronoplanını yan yana vermektedir. Kataloğun sonunda, planların künyelerine ait eksiksiz bir indeks vardır. Ayrıca her planın orijinaliyle kronoplanı çakıştırıldığında taradığı alanları ve fark alanlarını gösteren bir diyagram kataloğu kitabın sonuna eklenmiştir.

16. Düz Eğriler Albümü (2014)

“Ruled Surface” diye bilinen, eğrisel yüzeyli strüktürlerin (hiperbolik paraboloidler, hiperboloidler, möbius şeritleri, konimsiler ve helisler) düz çubuklar kullanılarak imal edilmesine dayalı bir dizi büyük ölçekli maketin fotoğraf albümü. Maketler 1 metre uzunluğunda ve 1 x 1 cm. kesitli çam çıtalarla, ek noktalarından vidalama yöntemiyle temel tasarım stüdyosunda üretilmiş, oldukça dinamik görünümlü işlerdir.

E

17. Efemeralar 1: Bacalar Kitabı (2003)

2000’lerin başından itibaren çeşitli coğrafyalarda çekilmiş baca fotoğraflarından oluşan bir koleksiyon. Birçok kategori altında, nevi şahsına münhasır, heykelsi görünümler de alabilen, hemen her zaman görmezden gelinmiş bu temel mimari unsura, salt işlevsel bir yapı elemanı olmaktan çok daha fazlasını yükleyen, bine yakın parçayı bir araya getiren bir katalog. Slaytlarla başlayıp dijital olarak devam eden bir koleksiyon. Üç ciltlik efemeralar ya da mimari gelgeçler serisinin ilk kitabı.

18. Efemeralar 2: İskeleler Kitabı (2003)

Yapı iskelelerinin fotoğraflarından oluşan bir koleksiyon. Bilindik ya da bilinmedik yapıların iskele ile sarılmış hallerini göstermesi bakımından, yapıların geçici bir durumunu yansıtmasıyla özelleşiyor.

19. Efemeralar 3: Yansımalar Kitabı (2003)

Sağır duvar yüzeylerine vuran özel, hiyeroglif veya kriptografik işaretleri andıran ışıklı biçimlerin bir koleksiyonu. Perde görevi gören bir sağır yüzeye, karşısındaki bir binanın penceresinden yansıyan yatay bir güneş ışığı demeti vurarak bu ayrıksı biçimleri, bu tanrısal bir kaynaktan iletilmiş gibi duran gizemli ve kimsenin okuyamadığı harfleri oluşturmaktadır. Mevsimlerle ışığın açısı değiştiğinden yakalanmaları da tekrar görülmeleri de zordur, bu da onları efemera veya gelgeç kategorisine sokmaya yetmektedir. Önceki iki ciltle aynı tarihlerde başlıyor.

20. En Passant: Satrançta “Geçerken Alma” Hamlesi (2023)

Pourat’ın ürünlerinden biri. Satrançtaki özel bir hamlenin adıdır. Satrançta bir taş ilk çıkışta iki karelik bir ilerleme yaptıysa ve yanında o sırada karşı tarafın eşdeğerde bir taşı varsa, çıkış yapanı geçerken alabilir. Kitap, satranç tarihinden en ünlü geçerken alma hamlelerini özel bir kodlama ile mimari birer plan gibi derlemekte ve modellemektedir. Öyle ki, ortaya plansal dokular çıkmakta ve mimari tasarım için yeni bir olasılık evreni açmaktadır. Zihin açıcı bu tekniği, Furkan Mutlu icat edip geliştirdi ve kendi özgül bitirme projesinde araçsallaştırmayı denedi.

21. Eskişehir 3D Albümü (2020)

Eskişehir kent merkezinde Porsuk’a kıyısı olan Adalar bölgesindeki en işlek yaya kesiminden seçilmiş bir kent parçasının binalarının tamamı üç boyutlu modellendikten sonra, belli bir kurala bağlı kalmaksızın renklendirilir. Ortaya kaleydoskopik, kafa karıştırıcı bir manzara çıkmaktadır ki mimarlığın ortodoks renk kullanımının pragmatizmiyle veya görsel pazarlama stratejisiyle ilgisi olmayan bir işlemdir bu. Normalde modellemelerde renk, derinlik etkisini güçlendirecek biçimde kullanılır. Pourat’ın bu oyunu, bu ilkeyi altüst ederek binaları görmeyi zorlaştırır. Bu haritadan bölge bölge enstantaneler içeren bir albüm.

22. Explicator 1-10 (2019)

Kent ve mimarlık düşüncesine yön veren metinlerden on tanesinin yakından incelendiği, derinlemesine ele alındığı, metne özel illüstrasyonlarla bezendiği ve yeniden aktarıldığı ders föyleri. Bu defter sayfaları renkli ve düşünsel yanı ağır basan, kimi zaman kara mizahi bir nitelik de kazanan çizimlerle özel bir mimarlık düşüncesi serisi oluşturur. Kuramsal metinler üzerinde çizerek ve resimleyerek düşünmek geleneğinin pek yaygın olmadığı bir ortamda alternatif bir pratik önerisi. “Explicator” yeni ve zorlu bir tarz önermekte, mimarlık kuramına eğilecek öğrenciler için yeni, içtenlikli, profesyonelleşmemiş, yakın; Spinozacı ifadeyle bir causa proxima modeli oluşturmaktadır.

23. Explicator 10+ (2019)

İlk cildin devamı; düşünür-mimarların kaleme aldıkları metinler üzerine “explicator” sayfaları.

F

24. Foton Desenleri (2021)

Bir kare var. Karede sadece bir fotonluk bir delik var. Bu foton, belli bir açıyla, tasarımcının belirlediği rastgele bir açıyla kareye giriyor. Aynı noktadan çıkabilmesi için izleyeceği rota nedir? Basit yansıma yasasına göre karenin iç duvarlarına çarparak gezinen foton, bir doku oluşturur. Bu dokulardan derlenmiş bir pamfle.

G

25. Globlarla Dans Albümü (2024)

Bademlik kampüsünde bulunan, elli yaşını geçkin beyaz cam lamba globlarıyla stop-motion. 750'den fazla kompozisyon, 45 günde, 10 seansta, 30 kişiyle fotoğraflandı. Albüm tüm karelere yer vermenin yanında, çalışma sırasında çekilen videolardan da enstantaneler içeriyor.

26. Görünmez Kentler Kart Oyunu (2017-2024)

Italo Calvino'nun Görünmez Kentler yapıtındaki kelimelerle oluşturulan oyun kartlarının kitabı. 2017’de ilk versiyonu yapılan oyunun geliştirilmiş, sadeleştirilmiş ve baştan sona yeniden tasarlanıp yapılmış halidir. Beyoğlu’ndaki Kıraathane Edebiyat Evi’nde “Calvino Yüz Bir Yaşında” sergisinde (Şubat 2024) yer aldı. Kartların her biri Görünmez Kentler kitabındaki sözcüklerden yapıldı. 27 Şubat 2024’teki bir atölye etkinliğinde oyun bir grup oyuncuyla ilk kez Kıraathane’de oynandı. Kitap, sayısı bini bulan tüm kartları, yapım sürecini ve nasıl oynandığını belgeliyor.

H

27. Harita Dokuları Kataloğu (2020)

Eskişehir’de Porsuk kıyısındaki kent planının belli bir dokuyla homojenleştirildiği grafik deney. Birçok farklı doku tekraren denenir ve örnekler bir araya getirilir. Kentsel doku analizleri, birbirine benzemeyen bölgelerin arasındaki ilişkileri temsil etmeye yarayan rasyonel çalışmalardır. Pourat burada tam tersini yaparak içeriği bile bile gözden kaçırır, pop-art benzeri bir hamleyle haritayı yassıltır, dokuyu tasarımsal bir biçimleme olanağına kavuşturmayı dener.

28. Harmonografik Mekânlaştırma Albümü (2019)

Harmonografi, lissajous eğrileri üreten sarkaçlı cihazların kendi kendine çizdiği, incelikli, kusursuz biçimlerin özel alanı. Mimarlıkta hemen hiç bilinmeyen bu on dokuzuncu yüzyıl düzenekleri yerçekimiyle çalışan, sürtünmeyle yavaşlayan, birbirine bağlı sarkaçlardan oluşan sehpalardır ve birçok türü vardır. Pomi’de bu araçlar yeniden geliştirilerek çalışır hale getirilinceye kadar sınandı ve onlardan elde edilen harmonografik çizimler, mimari modelleme programlarıyla üç boyutlu varlıklara dönüştürüldü. Harmonograf, salınan tablaya tutturulmuş bir kâğıtla, onun üzerinde gezinen bir kalemi birleştirir. Kalemin bağlı olduğu sarkaçlar başka bir biçimde salınım halindedir. Sarkaçlara uygun başlangıç hareketi verildikten sonra kalem tablaya dokunacak şekilde devrilir ve aygıt durana kadar bir daha dokunulmaz. Çizimler zor elde edilir çünkü denge ve sürtünmenin azlığı temeldir. Birçok farklı “harf” söz konusudur, mimarlık bakımından ne ifade edebilecekleri araştırılır. Fusion yazılımıyla modellenen çizimler, Slicer’da maket için dilimlendi, lazer kesimi yöntemiyle maketleşti, parçalar titizce montajlandı ve ortaya pürüzsüz topolojik mimari objeler çıktı. Bu maketlerin fotoğraflarını derleyen bir albüm.

29. Harmonografi 2: Pendulus Albümü (2019)

Pendulus, sarkaçlı cihazlardan farklı olarak, bir saat kadranına benzer. Bir merkeze mille tutturulmuş uzun parçanın ucuna bir veya iki parça daha mille bağlanmıştır. Her biri kendi ekseni etrafında az bir sürtünme ile kolayca dönebilir haldedir; düzenek bundan ibarettir. Bununla beraber, salınımları oldukça kaotiktir ve harmonografların sakin işleyişine benzemez. Düzenek, duracak gibi olur ve yine hızlanır. Öngörülemeyecek birçok şekil oluşturur. Bu şekillerin kalemle saptanması güçtür. Ortam karartılır, düzeneğin ucunda bir led takılır, salınım uzun pozlamayla kaydedilir, görüntüler mimari tasarım için anlamlı hale gelecek şekilde Photoshop’ta işlenir. Oluşan biçimler, silindirik bir kurgunun kesit değişkenleri gibi alınarak modellenir.

30. Harmonogenez Albümü (2019)

Harmonografik çizimlerin sanatsal kullanımı ve yeniden üretimi üzerine deneyleri derleyen bir albüm.

31. Hayalet Dolap Pamflesi (2009)

Bademlik’te terk edilmiş bir binada bulunan eski bir eşya dolabının, bulunduğu anda spontan biçimde ortaya çıkmasını konu alan bir stop-motion filminin karelerinden yapılma albüm.

32. Hece Atlası (2024)

Enis Batur’un Opera adlı şiirinin büyük ünlü uyumu bakımından bütün hece ve seslerini inceleyen, yeniden yazan, dizelerini kesitler halinde modelleyen, büyük boy ve 300 sayfalık bir kitap. ’Patafizik bir deney.

K

33. Kaçan Duvar Albümü (2006)

Boşaltılmış binalar ve terk edilmiş bir kampüs. 4000 tuğlayı hafta hafta kampüsün bir yerinden ötekine adım adım gezdiren küçük bir çalışma ekibi, stop-motion’lar çeker. Mart-Mayıs arası çalışılan, Deleuze ve Guattari’nin kavramlarından esinlenen, kampüsün her yerinden dokuz farklı konumda yapılan duvarların mimari oluşum ve erime sahnelerinin kare kare albümü. Bedensel performans, zorlu fiziksel çalışma ve mekânların tuğlalarla kat edilmesi.

34. Kadran Figürleri (2021)

Georges Perec’in içinde hiç “e” harfi geçmeyen romanı Kayboluş’tan alınmış bir pasajla diyagramlar. Bir daire alınır ve etrafına eşit aralıklarla alfabenin harfleri yazılır: Bir ruh çağırma masasında yapıldığı gibi. Her şekil bir kelimedir. Her kelime bu kadrandaki harflerle, “word of wonders” oyunundaki gibi, şekiller çizerek yazılır. Her sözcüğün kendine özgü bir biçimi olduğu anlaşılır. Sözcükler üst üste getirildiğinde, “e” harfine hiç uğramadıklarından, kadrandaki o bölge beyaz kalır. (Bu gelen, Perec’in ruhu olmalıdır!) Bu biçimlerden mimari anlamda nasıl yararlanılabilir? Albüm, şekilleri bir araya getirir ve kelimeleri ses ve hece yapılarına göre analiz eder. Sözgelimi kelimede birbirinden farklı ne kadar harf varsa şekil o kadar karmaşık olmaktadır, gibi.

35. Kentsel Kristalografi Kitabı (2024)

Bir karenin üzerine, az sayıda ve simetrik şekilde noktalar yerleştirerek yapılan diyagramlarla başlayıp kentsel ölçekte kanopilerden oluşan bir kamusal alanın tasarlanmasına varan sıra dışı bir temel tasarım deneyinin tüm evrelerini içeren, sekiz kitaplık bir toplam. Kitap 50 kişilik bir ekibin işidir, 1500 sayfayı aşkındır ve 26.000’den fazla çizim içermektedir. Tema minimalist olduğundan, sıfırdan kentte inşaya bir kısa devre yaptırmayı mümkün kılan bir mimari kurgudur. AutoCAD çizimleri, stop-motion filmler, Sketchup modellerinden kataloglar, 1500 parçalık perforeli mdf kare modeller seti, 1/100’den 1/10’a değişik ölçeklerde yüzlerce maketlik bir koleksiyonlara ait albümler ve maketleri belgeleyen filmlerden oluşan holistik bir tasarı.

36. Kozmik Çorba (2024)

Sprey boyayla ve vernikle işlenerek renklendirilmiş binlerce ahşap jenga parçasıyla performe edilen çoklu bir stop-motion deneyi. Bir haftalık kısa bir çalışma süresinde tamamlanmıştır. Performans sırasında bir buçuk metrelik siyah zeminli bir kare masa üzerindeki beş bin parçalık yığın, yedi sekiz kişilik ekip tarafından aynı anda itilerek kare kare şekillendirilir. Çekimler tam bir konsantrasyon ve senkroni gerektirdiğinden, kimse konuşmamalıdır. Böylece filmi yapanların jestlerinin doğrudan yığının hareketine yansıdığı meditatif bir stop-motion yapılır. Renkli parçalar zaman zaman bütünden ayrışarak form taslakları oluşturur ve kısa sürede eriyerek yeniden kaynayan kozmik çorbada yiter.

37. Kent Kiti (2017)

Cooper Union mimarlık okulunda John Hejduk yönetimindeki birinci sınıf tasarım stüdyosunda 1976-77’de Lorna McNeur tarafından yapılan bir ahşap inşa setinden ilhamla, kent ölçeğinde çevreler kurmak için lego benzeri modüler birimler tasarlama işinin sonuçlarını içeren albüm. Emre Taş ve Tülay Haspulat az parçalı yapı taslaklarından gitgide daha fazla parça alarak karmaşıklaşan, rizom benzeri yapısal ölçeğe kadar bir dizi spontan eklemleme deneyerek maketleri belgeler.

38. Küpler ve Bir Kentin Belirmesi (2007)

Beş santimlik ahşap küplerin on binlercesiyle yapılan kapsamlı bir stop-motion filminin kare kare albümü. Proje, Manuel DeLanda’nın Çizgisel Olmayan Tarih kitabının kavramlarını kullanan, kurmaca bir kentsel başkalaşma hikâyesidir. Çok özneli bir performans mantığıyla kotarılmıştır. Filme başlangıç teşkil eden kısa bir deneme filminin kareleri de kitaba dahil edilmiştir.

39. Mitolojik Karakterlerle Jest Figürleri (2023)

On mitolojik karakterden yola çıkılarak yapılmış kâğıt kaplı fener-heykellerin süreç ve ürün albümü. İnsan boyutunda, çıtalarla iskeleti oluşturulmuş hafif figürler, spontan şekilde çatılmış çatkıları nedeniyle aynı zamanda jest figürü diye de adlandırılabilir. Yüzeyleri el yapımı Pomi kâğıdıyla kaplanıp ledle donatılmıştır.

L

40. Lazer Harmonografisi© Albümü (2021)

Tamamen kaza eseri bulgulanmış bir “bilim”. Doğa Özgür Şentürk’ün erken-çocukluk döneminin bir buluşu. Kalın veya dokulu camdan geçirilen lazer, karanlıkta üç boyutlu, karmaşık bir harmonografi diyagramına benzer şekilde duvara yansır. Bu görünümlerin derlendiği bir albüm. Mimari bakımdan keşfedilmeyi bekleyen alanlardan biri.

M

41. Metamorfoz Albümü (2016)

30 x 30 cm. boyutundaki kare, elli katmanda tekrar eder. Katmanların üzerinde oyularak elde edilmiş biçimler vardır. Çalışmanın amacı, negatif süreklik içinde, kesit boyunca gelişen bir form yaratılmasıdır. Biçim katmandan katmana, bir stop-motion’ın kareleri gibi evrilmekte, yer değiştirmekte ve kesitte oluşmaktadır. Kumlanmış kalın asetat katmanlarından oyularak yapılmış modeller, ışıkla etkileşim içinde fotoğraflanmış ve bir albümde toplanmıştır.

42. Morsplan Kitabı (2022-23)

Mors alfabesinin dönüştürülmesiyle elde edilen bir planlama aygıtıyla yapılmış deneyleri derleyen kitap. İlk aşamada, Georges Perec’in Mekân Feşmekân kitabından alınan bir pasajın her harfi tek tek 36 ayrı makette rölyef halinde labirentler biçiminde yeniden üretilir. Bu başlı başına bir kitap hacminde bir emeğin ürünüdür. İkinci aşamada kısa sözcüklerden daha yakın ölçekli modellemeler yapılır ve bunların harf permütasyonları veya anagramları, mimari deneyler biçiminde kataloglanır. (Yine bağımsız bir kitap oluşturan bir malzeme.) Üçüncü aşamada bunlardan biri seçilir, el çizimiyle işlenir ve özel renk paletleriyle renklendirilir. Sonuçlar derlenerek makro ölçekli yeni bir morsplan parkı kurulur. Aşamalar kitapta bir araya getirilmiştir.

O

43. Opera Atlası (2022-2024)

Enis Batur’un Opera 1-4004 eserinin ideogramları, şiirin en ilginç özelliklerinden biridir. Pomi’nin yirminci yıl özel projelerinden biri olan atlas, şairin yetmişinci yaşına bir armağandır. Atlas, şiiri sözcük sözcük tarayıp işleyerek, ideogramlardan oluşan bir atlasa dönüştürerek şifreler. Kapsamlı bir makale eşliğinde sunulan kitap 2024 sonunda tamamlanmıştır. Büyük boy ve 350 sayfadır. Şiir araştırmaları alanına alternatif bir katkı olarak düşünülmüş ve geliştirilmiştir.

44. Oruç Aruoba’ya Saygı (2023)

Yakınlarda kaybettiğimiz Oruç Aruoba’nın De Ki İşte’sinden başlayarak (1990) yedi kitabındaki noktalama işaretlerini ayıklayıp derleyen bir albüm. Her yazarın kendine özgü bir noktalama işaretleri parmak izi bulunduğu düşünülürse, Aruoba’dan başlamak yanlış olmayacaktır çünkü düşünürün yapıtları bu bakımdan dilimizin en özgül ürünleridir.

45. Ou-Mu-Po (2002)

Pomi’nin ilk üretimlerinden birinde Serhat Ateşoğlu şifreli bir duvar örgüsü yöntemi geliştirdi. Tuğlaların nota gibi okunabildiği düzenek, hem statiğe uygun hem de müziğe uygun olmalıdır. Tuğla örgüsü kriptografik tasarlanmıştır. J. S. Bach’tan uyarlayan Ian Anderson’ın Bourree'sinden kısa bir bölümü örnekleyen albüm, adı o zamanlar Arch-po olan atölyenin ilk işlerindendir.

46. Orijinizm Kitabı (2020)

199+ Pomi’den Sonra Mimarlık (2020, Yort) kitabının prosedürlerinden biri olan “orijinizm”, Pourat’ta kent ölçeğine uygulanınca kapsamı genişleyerek bu kitaba evrildi.

47. Piksel Portreleri (2022)

Patafizikçi, oulipocu ve sürrealist şair, yazar ve sanatçılardan oluşan kırk portrelik bir koleksiyon. Fotoğraflar gri derecesine göre karelenip her kare numaralanır. AutoCAD’de piksel yerine geçecek birim geliştirilir ve gri skalasına göre on farklı versiyonu çizilir. Bu minik birimler tek tek, numaralanmış fotoğrafta yerine konur. Albümde aynı portrenin 1200 ve 4800 karelik iki ayrı versiyonuna yer verilmiştir. Yoğun bir emeğin ürünü.

P

48. Palimpsest Apartmanı (2022)

199+ Pomi’den Sonra Mimarlık (2020, Yort) kitabının prosedürlerinden biri olan palimpsest, bir planın istenen boyutta dikdörtgenlere bölünüp sonra karıştırılması ilkesine dayanır. Aynı apartman planı, bir grup tasarımcı tarafından tekniğe göre işlenir. Çok katlı yapının oluşabilmesi için çekirdeğin yeri sabit tutulmuştur. Ortaya çıkan planların ve modellemenin proje albümü.

49. Pourat Artık Alanlar Nomenklaturası (2020)

Maleviç benzeri görsel bir anlatımın ortaya çıktığı bir kentsel analiz işinin albümü. Kentsel ölçekli plan üzerinde yapı adalarının artık alanlarının yeniden çizilmesinden ve büyüklüklerine göre tasnif edilmelerinden oluşur.

50. Pourat Best of Eskişehir (2020)

Eskişehir’in turistik ve tarihsel değeri yüksek yerlerinin seçilip geri kalan bölgelerin atıldığı seçkinci kent planı. Parçalar birbirine pürüzsüz biçimde eklenmeye çalışılır ve ortaya karamizahi, sürrealist bir kent planı çıkar. Kent planı turistik rehber formatında, üç boyutlu bina çizimleri ve fotoğraflar eşliğinde tanıtılır.

51. Pourat Delta Asamblajı (2023)

1/5000 ölçekli Eskişehir haritasından bir bölge üzerine asamblaj. 2,5 x 3,5 m boyutunda metal bir levha üzerinde, 108 proje fikrinden seçilmiş bazılarının farklı ölçeklerdeki maketleri yerleştirilmiş ve melez bir kompozisyon oluşturulmuş, proje önerisi lokasyonları ışıklarla işaretlenmiştir. Kırık aynalardan bir kintsugi, paslandırılmış metal rölyefler, yanı sıra ahşap, beton, metal, plastik, mukavva gibi malzemelerle yapılmış maketler. Bu işin fotoğraf albümü.

52. Pourat Kare Özet (2020)

Emre Taş’ın icadı olan yöntem bir kent haritasını siyah ve beyaz karelere böler. Sonra bunları ayrı ayrı yeniden birleştirir ve kesilmeler beklenmedik yeni karşılaşmalara yol açar. Kentsel haritadaki her ek yerinin, mikro ölçekte yani mimari ölçekte üzerinde çalışılacak bir proje konusu haline gelebileceği düşünülürse, neredeyse sınırsız bir işlem.

53. (Per)Mutasyon Portreleri (2022)

Gridle parçalara ayrılmış portre fotoğraflarının birbirine kolajlanmasıyla elde edilen melezlemeler albümü. Farklı yüzlerin aynı yerinden alınan parçalarla yaratılan tuhaf, canavarımsı, uyumsuz yüzler. Nöral filtreler yardımıyla, bu kolajların ek yerlerini yok ederek tek bir yüz gibi kaynaştırmak mümkün hale geldiğinden, bunlar da albüme eklenecektir.

54. Pourat Prosedürleri (2020)

Eskişehir’de Porsuk nehri kıyısındaki popüler bir kent parçasını işleyen, sekiz kitapçıktan oluşan Pourat prosedürleri birleştirilerek, 199+ adlı (2020, Yort) Pomi kitabının kentsel versiyonu sayılabilecek tek bir ciltte toplanmıştır.

55. Pomi in Progress (2009)

Yapım süreçlerini belgeleyen bu foto-albüm, atölyenin Londra’dan aldığı festival davetinden, İstanbul ve Ankara’da yaptığı sergilere kadarki zaman aralığında, bütün enstalasyon hazırlıklarını belgelemektedir.

56. Pomi’nin Kolonları (2017)

Dubrovnik’teki bir üniversite avlusundaki kolonlardan ilhamla tasarlanan ve gerçek ölçekte, ısıl yöntemle strafordan kesilen katmanların birleştirilmesiyle yapılan kolon prototiplerinin fotoğraf albümü.

57. Pomi Satrancı (2006)

İnsan boyunda, pres tuğladan örülüp yeniden yapılan stilize satranç taşlarının yer değiştirdiği sürreel bir stop-motion filminin karelerinden albüm.

R

58. Rönesans Portreleri (2023)

Wanarsky’nin icadı olan lamelleştirme tekniğinin en tanınmış rönesans tablolarına dijital olarak uygulanmasıyla çıkan işlerin albümü. İşlem, her resmin eşit, ince şeritlere bölünmesiyle başlar. Şeritler tek tek alınıp sondan başa yeniden, dikkatle dizilir. İkinci işlem bu kez tersinden dizilmiş portreyi yatay şeritlere böler ve şeritler bir kez daha sondan başa sıralanır. Böylece portre sanki karelenmiş gibi görünür. Elli portrelik bir albüm. Tam bir görsel emek ziyafeti.

S

59. Slayt Sanatı© (2016)

2010'lara kadar işlevsel kalmış slayt makinesine sanatsal bir işlev verilmesi. Asetat, röntgen filmi gibi şeffaf veya opak malzemeler, her yolla tahrip edilir ve slayt çerçevelerine takılıp magazinlere dizilir. Slayt makinesiyle perdeye yansıtıldığında şaşırtıcı görünümlerle karşılaşılır. Çünkü optik olarak devasa boyutlara getirilen kazalar ve bozmalar, mikro evrenin kapılarını aralayan afallatıcı görünümler sergiler. Böylece kastedilmemiş olanla kasıtlı yapılanın birbirine karıştığı yeni bir sanat doğar. Binlerce örnekten seçilmiş, orta boy bir modern sanat müzesine yetecek sayıda başyapıt içeren, paralel bir yirminci yüzyıl çağdaş sanat tarihi oluşturacak kadar çılgın bir albüm.

60. Sonsuz Kesit (2018)

Queneau'nun On Üzeri On Dört Şiir’inin mimarlık versiyonu gibi bir kombinasyon deneyi. Bekir Yıldız, mimari bir kesit ünitesi geliştirerek bu modülün türevlerini üretir ve peş peşe yerleştirir. Her modül dört defa rotasyona uğrayabilen ortogonal bir yapıdadır. Ortaya, neredeyse sınırsız mekânsal olasılık üretebilen bir kesit düzeneği çıkar.

61. Sonsuzluk Odası Pamflesi (2023)

Superstudio’nun 1970’lerde kentsel distopyalarını görselleştirmekte ve sonsuz uzam etkisi yaratmakta kullandığı ayna odasından ilhamla, beş yüzeyi ayna, üst kısmı açık bir küpün zeminine döşenen jenga parçalarıyla sonsuza yayılan doku deneyleri albümü.

62. Stampaj Kitabı (2023)

Kentin çeşitli yerlerinden derlenmiş karbon stampajların ya da kâğıda sürtme yoluyla aktarılmış doku izlerinin bir kataloğu. Stampajlar koyuluk derecelerine göre sınıflanıp büyük ölçekli piksel kompozisyonları oluşturmak için de kullanılabilir.

V

63. Villa Savoye Pamflesi (2015)

Yirminci yüzyılın ikonik konut yapılarından bazılarının yeniden inşası üzerine bir maket projeleri fikrinin üretimlerinden biri. Le Corbusier’in 1920’lerdeki ünlü Villa Savoye’unun analitik bir mantıkla gerçekçi bir maket replikasyonu yapılır. Sonra bozucu aşamaya geçilerek ikinci bir maket bu kez parçalı bir biçimde yapılır. Parçalar değişik biçimlerde bir araya getirilir. Bu kompozisyonlar gerçekdışı ve mizahidir.

W

64. 199+ Watanabe Versiyonu (2019)

Emre Taş’ın derlediği, Pourat’ın kolektif üretimini bir araya getiren ve yayınlanmamış bir kitap. 1960’larda Fuji’de kırsal bir bölgede tekil, tek katlı, taş üzerine ahşap bir çay seremonisi evi olarak inşa edilmiş, simetrik planlı yalın ve zarif yapı, az bilinen bir örnek olduğu için seçilmiş ve üzerinde Pomi prosedürleri uygulanmıştır. 199+ kitabını öncüsü. İlk versiyonu Özlem Gök tarafından yapılmıştır.

Y

65. Yaşadığımız Bütün Yerler (2023-2024)

Maraş ve Hatay depremleriyle, yüz yüze stüdyo eğitimi durdurulduğunda Pomi’de bulunan çözüm, her öğrencinin yaşadığı sokağa çıkıp, kendi evi ortada kalmak kaydıyla on bina sola, on bina sağa doğru giderek bir silüet çizmesiydi. İlk aşamada AutoCAD’de çizili elli kadar silüet, ikinci aşamada Photoshop ve grafik tablette yeniden görselleştirilip renklendirilmiş, stilize edilmiştir. Bir dönem sonra başka bir editöryel ekip, bu parçaları serbest bir kompozisyonla 1,5 x 7 m’lik bir levha üzerinde bir araya getirip kolajlamıştır. Kitap, süreci ve ürünlerini derlemektedir.

66.

Yayın Panayırı Albümü (2015)

Her katılımcının kendi fanzinini yapıp çoğalttığı ve sunduğu bir panayır günü için hazırlanmış yayınları ve bunlar için üretilmiş stantları toparlayan etkinlik kitabı. Bu şenlik, entelektüel üretimlerin paylaşılması, basılı kültürün güncellenmesi ve içerik üretiminin desteklenmesi gibi amaçlara tasarım özgüllüğü boyutunu da ekler.

Z

67. Zerdüştçü ’Patafizik (2020)

Steve McCaffery’nin “Zerdüştçü Patafizik” metninin çevirisi ve aslına uygun biçimde bozuma uğratılmış versiyonu kitabın konusudur. Pourat’ta metin yakından incelenmiş, her kare bir harfe denk gelecek şekilde şematize edilmiş ve harflerdeki kasıtlı bozma işlemleri kare kare kodlanmıştır. Levhaya dönüştürülen diyagramlar metnin farklı temsillerine dönüşür. Albüm, metinleri ve Pourat yorumlarını bir araya getiriyor.

68. Zümrüdüanka Projesi (2015-2017)

Standart bir ahşap çubuk elemandan (700 adet 4 x 4 x 220 cm) üretilmiş on beş farklı enstalasyonun kayıtlarını derleyen kitap. Bu kapsamlı projede ahşaplar ve cıvata/somunlar tekraren kullanılır. Ardışık yapım söküm döngüsüyle, farklı gruplar orijinal tasarımlarını birer hafta arayla inşa etme fırsatı bulur. Temalar, bir çubukla anlatması en zor organik unsurlardan seçilmiştir: Dalga, bulut, kökler, gibi. On beş enstalasyon, kendi eklemlenme ve yayılım mantığını ve özgül mekânsallaşmasını geliştirir.

Sarnıç A-Z (2002-2024): Yıllar ve Başlıklar

2002: Ou-Mu-Po.

2003 Efemeralar 1: Bacalar Kitabı, Efemeralar 2: İskeleler Kitabı, Efemeralar 3: Yansımalar Kitabı.

2004: Balıkçı Barakaları.

2006: Kaçan Duvar Albümü, Pomi Satrancı.

2007: Küpler ve Bir Kentin Belirmesi.

2009: Atrium’da Prova, Hayalet Dolap Pamflesi, Pomi in Progress.

2011: Dikişli Defterler Albümü.

2014: Düz Eğriler Albümü.

2015: Villa Savoye Pamflesi.

2016: Metamorfoz Albümü, Slayt Sanatı.

2017: Kent Kiti, Pomi’nin Kolonları, Zümrüdüanka Projesi.

2018: “Çeşitlemeli Korku” Kitabı, Sonsuz Kesit.

2019: Biçem Alıştırmaları Grid Versiyonu, Çaprazlama Maddeler Sözlüğü, Explicator 1-10, Explicator 10+, Harmonografik Mekânlaştırma Albümü, Harmonografi 2: Pendulus Albümü, Harmonogenez Albümü, 199+ Watanabe Versiyonu.

2020: David Seamon Kitabı, Dönme Dolap 1 & 2, Eskişehir 3D Albümü, Harita Dokuları, Orijinizm Kitabı, Pourat Artık Alanlar, Pourat Best of Eskişehir, Pourat Kare Özet, Pourat Prosedürleri, Zerdüştçü Patafizik.

2021: Atölye 33, Bozuk Grid, Diyagramdan Üçüncü Boyuta, Foton Desenleri, Kadran Figürleri, Lazer Harmonografisi Albümü.

2022: Atın Turu, Dünyanın Kronoplanı, Piksel Portreleri, Palimpsest Apartmanı, (Per)Mutasyon Portreleri.

2023: Başkalaşımlar, Delta, En Passant, Mitolojik Karakterlerle Jest Figürleri, Morsplan Kitabı, Oruç Aruoba’ya Saygı, Pourat Delta, Rönesans Portreleri, Sonsuzluk Odası Pamflesi, Stampaj Kitabı.

2024: Globlarla Dans Albümü, Görünmez Kentler Kart Oyunu, Hece Atlası, Kentsel Kristalografi Kitabı, Kozmik Çorba, Opera Atlası, Yaşadığımız Bütün Yerler.

Kitapların yıl/sayı dağılımı:

2002: 1, 2003: 3, 2004: 1, 2006: 2, 2007: 1, 2009: 3, 2011: 1, 2014: 1, 2015: 1, 2016: 2, 2017: 3, 2018: 2, 2019: 8, 2020: 11, 2021: 6, 2022: 5, 2023: 10, 2024: 7.