Algoritmaya Dönüşüm

ONZ Mimarlık'ın Urla'da eski bir sabun fabrikasını Vitus Commodities ofisine dönüştürme projesi, yapıyı hem kültürel mirasa hem de konumlandığı bölgeye kazandırıyor.

ONZ Mimarlık, Vitus Commodities için terk edilmiş bir sabun fabrikasını Algoritma Fabrikası olarak dinamik bir araştırma laboratuvarına dönüştürdü. Urla- İzmir'de bulunan 1200 metrekarelik iki katlı taş bina, yeni bir üretim ortamının merkezi olmaya ve ihtişamlı günlerini yeniden yaşamaya hazırlanıyor.

Ondokuzuncu yüzyılın sonlarına kadar Osmanlı döneminde küçük atölyelerde sabun üretildi. Osmanlı İmparatorluğu tarafından gerçekleştirilen hammadde vergi indirimleri ve yurt dışından makinelerin taşınmasının kolaylaştırılmasıyla 19. yüzyılın ortalarında daha büyük ölçekli sabun fabrikaları kurulmaya ve kullanılmaya başlandı1. Bu fabrikalar daha çok zeytinciliğin yaygın olduğu bölgelerde kurulmuştur. Bunlardan en önemlilerinden birisi İzmir'in Urla ilçesidir. 16. yüzyıla ait bir dizi kayıt, Urla bölgesinde üretilen özel bir sabundan bahsetmektedir2. Tarihçiler, 1920'lerde mevcut sabun fabrikasının bulunduğu alanın çok yakınında başka bir sabun fabrikasının varlığını varsayıyorlar3. Kayıtlar, mevcut sabun fabrikasının 1950-1970 yılları arasında dört dönemde inşa edildiğini gösteriyor. Sabun yapımında böylesine zengin bir geçmişe sahip olan fabrika, uzun yıllar faaliyetini sürdürdü. Vitus Commodities tarafından satın alınana kadar çürümeye terk edilmişti.

Vitus Commodities, makine öğrenimi ve derin öğrenmeye odaklanan yapay zeka teknolojilerini küresel olarak işlem gören enerji piyasalarında kullanan bir enerji firması. Araştırma odaklı firma, merkezini Urla'ya taşıma kararı aldı, Algoritma Fabrikası olarak düşündükleri yeni çalışma alanlarının ancak tarihi bir fabrika yapısının dönüştürülmesi ile mümkün olabileceğini düşünerek eski sabun fabrikasını yeni çalışma mekanı olarak seçti. Hayallerini gerçekleştirirken aynı zamanda halihazırda var olan bir yapıya yerleşmektense çürümeye terk edilmiş bir yapıyı dönüştürerek kültürel bir değer yaratmanın farkındalığı ile hareket ettiler. Tarihi taş bina büyük bir potansiyel vaat ediyordu ancak çok fazla çalışma gerektiriyordu. 2017 yılının Temmuz ayında başlayan restorasyon ve yenileme çalışmaları 2020 yılının Haziran ayında tamamlandı.

Urla İskele Mahallesi’nde kayıtlı sabun fabrikası, İzmir I Numaralı Kültür ve Tabiat varlıklarını Koruma Bölge Kurulu’nun 17.01.2008 tarih 2894 sayılı kararı ile 2. Grup korunması gerekli taşınmaz kültür varlığı olarak tescilli. Aynı zamanda İzmir I Numaralı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 05.07.1996 tarih ve 6121 sayılı kararı ile belirlenen I. Derece Arkeolojik Sit Alanı sınırları içerisinde kalmakta. Fabrika, kuzeybatı-güneydoğu ve kuzeydoğu-güneybatı doğrultusunda uzanan iki dikdörtgen kütlenin oluşturduğu “L” şeklinde bir kurguya sahip. Kabayonu taşlarla betonarme sistemde inşa edilmiş. İki katlı yapının üzeri beşik çatıyla örtülü ve Marsilya tipi kiremitlerle kaplı. Alt sıra pencerelerine kadar sıvalı, üst kesimleri ise sıvasız olan cephelerin üst kesimini, iki sıra tuğladan oluşan bir saçak dolanmakta.

Ortak araştırma laboratuarının tasarımı için ONZ Mimarlık, bu özel yapının büyüklüğünü tam olarak ortaya çıkarmak için, özellikle alanın etkileyici bir ahşap çatıyla kaplandığı üst katta bir açık alan tasarımı kullandı. Bu açık plan, bütünü tam olarak algılama fırsatı verirken mekanlar arasındaki sürekliliği sağlamakta. Toplantı odası, idari ofisler gibi mahremiyet gerektiren mekanlar, mekan akışını bozmamak ve hatta mekan sürekliliğini sağlamak amacıyla tüm mekan içinde hücreler şeklinde tasarlandı. Sürekli değişen ve gelişen çalışma modelleriyle, modern çalışma ortamları artık sadece masa başı çalışanlardan oluşmadığından, insanlara mekansal olarak farklı çalışma alanları sağlandı. Vitus Commodities'in dinamik çalışma rutini bir istisna değildir. Vitus Commodities'in yeni genel merkezinin tasarımı, bu yansıma akılda tutularak gerçekleştirildi. Hatta pandemi döneminde bu mekan kurgusunun bir zorunluluk olduğu anlaşıldı. Yapı her ne kadar pandemi öncesinde tasarlansa da çalışma mekanlarının çeşitliliğinin tasarımda düşünülmesi, pandemi sırasında işini evden verimli bir şekilde yapmanın zor olduğunu düşünen artan sayıda çalışanlara yüksek mekansal verimliliği sağlarken, kullanıcıların ilginç ve çok çeşitli etkileşimlerini teşvik eden yeni bir çalışma mekanı sağlamaktı. Çalışanlar ve ziyaretçiler üst katta bulunan mini mutfakta atıştırmalık ve içeceklerin tadını çıkarabilir, sessiz çalışma alanında çalışabilir veya dinlenebilir veya beyin fırtınası alanında tartışmalara katılabilir. Zemin kat, daha özel ve sessiz ofis odaları ve toplantı odaları için ayrıldı.

Bölge için tarihi bir öneme ve kentin hafızasında önemli bir yere sahip olan Tarihi Sabun Fabrikası’nın özel bir araştırma laboratuvarı olarak dönüştürülmesi yabancılaştırıcı olarak yorumlanabilir. Fakat bu sorunlu endüstriyel mirasın yenilenmesi ve yeniden işlevlendirilmesi sonrasında bölge halkı tarafından ziyaret edilebilecek ve kullanılabilecek bir mekana dönüştürülmesi tasarımın ana hedeflerinden biri olarak ele alındı. Bu sorumluluğun bilincinde olarak, avluya bakan cephede oldukça büyük bir kısmı halka açık bir sanat galerisine ayrıldı. Aynı zamanda avlu ise zamanında sabun üretimi içi kullanılan eski makinelerin, yapıdan çıkan el ilanları ve diğer malzemelerin de sergileneceği bir açık hava müzesine dönüştürülerek yerel hakın ve ziyaretçilerin bu tarihi yapıyı deneyimleyebileceği şekilde kurgulandı ve tasarlandı. Binanın üretim günlerini anımsatan devasa metal kazanlar da oturma ünitesi olarak yeniden tasarlanarak peyzajda sergilenmekte. Bu sebeple avlu tamamen yayalaştırılmış ve araçla ulaşım avlu dışından sağlandı. Malzeme tercihlerinde binanın endüstriyel arka planıyla uyumlu olacak şekilde beton, ahşap ve korten metal geniş bir yer kaplamakla birlikte Vitus Commodities'in dinamizmini yansıtmak için mekanlarda farklı renkler kullanıldı. Ve yine bu sebeple zemin katta döşeme ve tavan beton bırakılarak elektrik kabloları açığa çıkarılırken, birinci katta ahşap çatı strüktürünü korumak amacıyla tüm armatürler gizlendi.

ONZ Mimarlık tarafından dönüştürülen Tarihi Sabun Fabrikası, birlikte çalışmanın aslında bir zorunluluk değil bir gereklilik olduğunun fark edildiği bir dönemde, rahatlamanın ve oyunun da çalışmanın bir parçası ve ayrılmazı olduğu bilinciyle tasarlandı. Yapı bir araya gelmenin, paylaşmanın ve yeni fikirler üretmenin heyecanını yaşayabilecekleri ama aynı zamanda korunaklı bir merkez olmayı amaçlamakta.

Zemin kat planı
1. kat planı
Kesit
Kesit
Güneybatı görünüşü
Kuzeybatı görünüşü

Notlar:
1 S. Öztürk, "Osmanlı Devleti'nde Sabun Sanayii", Türkler, C. 10, Yeni Türkiye Yayını, Ankara 2002, s.781-790.
2 Halil Sahillioğlu, "Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1525 Yılı Sonunda İstanbul'da Fiyatlar", Belgelerle Türk Tarihi Dergisi, S. 3, Aralık 1967, s. 52.
3 Stephanos Grillis. Urla İskelesi. (Taş baskı 1924) (www.klazomeniaka.com)

Etiketler:

İlgili İçerikler: