30.04.2024
The Tokyo Toilet Projesi: Perfect Days Filmine İlham Veren 17 Yenilikçi Tuvalet
Dünyanın en temiz ülkelerinden biri olarak bilinen Japonya'da umumi tuvaletler bile dünyanın geri kalanının çoğundan daha yüksek bir hijyen standardına sahip. "The Tokyo Toilet" projesi ise bu standardı daha yukarıya taşıyarak, Shibuya'daki 17 umumi tuvaleti Japon misafirperverlik kültürünü desteklemek üzere, cinsiyet, yaş veya engellilik durumuna bakılmaksızın herkes tarafından kullanılabilecek şekilde yeniledi. Sıradışı tasarımlara sahip bu tuvaletler yeni turistik cazibe merkezlerine dönüştü.
Kar amacı gütmeyen bir kuruluş olan Nippon Vakfı tarafından yürütülen projede amaç, Tokyo'nun umumi tuvaletlerinin kirli (kitanai), kokulu (kusai), karanlık (kurai) ve korkutucu (kowai) olduğuna dair 4K olarak isimlendirilen yaygın algıya karşı çıkmaktı.
2020 Yaz Olimpiyat Oyunları hazırlıkları için 2018 yılında başlatılan, Tadao Ando, Shigeru Ban, Kengo Kuma ve Toyo Ito gibi uluslararası üne sahip mimarların da aralarında bulunduğu 16 tasarımcının katılımıyla gerçekleştirilen proje, 23 Haziran 2023'te Shibuya Belediye binasında düzenlenen bir törenle şehir yönetimine teslim edildi.
Tasarımın gücü aracılığıyla toplumu kapsayan bir girişim olarak yürütülen projede, bir umumi tuvaleti güvenli ve konforlu kılanın ne olduğu sorusu kapsamlı bir araştırma çalışmasıyla incelendi. Tesislerin engelliler tarafından rahatlıkla kullanılabilmesine özellikle dikkat edildi. Tekerlekli sandalye kullanıcıları için yeterli alan sağlanması gerekiyordu ancak diğer yandan kabinler çok büyük olamazdı, aksi takdirde görme engelliler için gezinmek zor olurdu. Küçük çocuklu ebeveynlerin ve yaşlıların ihtiyaçları da aynı şekilde çalışmaya dahil edildi.
Steril ve antibakteriyel özelliklerle donatılan tuvaletlerin düzenli temizliği ve bakımı da proje kapsamında ayrıntılı şekilde programlandı. "The Tokyo Toilet" projesi web sitesinden her bir tesisin tasarım detayına, bakım programına ve konumlarının bulunduğu haritaya ulaşılabiliyor.
Mükemmel Günler: Tokyo'nun Tuvaletlerinden Doğan Bir Hikaye
Proje, birçok filminde şehirlerden esinlenen Wim Wenders'in Mükemmel Günler (Perfect Days) filmine de ilham oldu. Film, Tokyo’da umumi tuvalet temizliği işinde çalışan, rutinlerine sıkı sıkıya bağlı orta yaşlı bir adam olan Hirayama'yı odağına alıyor.
Wenders'ten ilk başta projedeki bazı tuvaletler üzerine belgesel tarzında kısa filmler çekmesi istendi. Ancak yönetmen, mekanların bir anlatı bağlamına yerleştirildiğinde daha iyi yansıtılacağına inandığından, tuvaletleri bir hikayenin durakları ve aşamaları haline getirmeyi önerdi.
Yönetmen Tokyo'nun umumi tuvaletlerini "huzur ve saygınlığın küçük mabetleri" olarak tanımlıyor: "Tuvaletlerden çok tapınaklara benziyorlar: Sadece sıhhi tesisler değil, Japon misafirperverlik kültürüne pay ve içerik kazandıran mimari harikalar."
Hirayama rolüyle 2023 Cannes En İyi Erkek Oyuncu Ödülü'nü alan Kôji Yakusho ise Tokyo'nun tuvaletleri hakkında 43. İstanbul Film Festivali kapsamında düzenlenen basın toplantısında şunları söyledi: "Japonyada canlı-cansız her şeyin bir ruhu olduğuna inanılır. Tuvaletler için de kutsal bir ruh vardır: Kami. Küçük bir çocukken bu inançla yetiştirildim. Ne zaman temizlik yapsam o ruhun beni koruduğunu düşünürüm."
Mükemmel Günler adını Lou Reed’in klasik şarkısı “Perfect Day”den alıyor. 2023 Cannes Ekümenik Jüri Ödülü, 2023 Asya Pasifik Sinema Ödülleri En İyi Film, 2024 Kinema Junpo (Japonya) En İyi Yönetmen ve En İyi Oyuncu ödüllerie sahip film ayrıca 96. Oscar Ödülleri'nde En İyi Uluslararası Film dalında Oscar’a aday gösterildi.
Nippon Vakfı tarafından yapılan bir anket "The Tokyo Toilet" projesinin istenen etkiyi yarattığını ortaya koydu. Ankete göre yeniden tasarlanan 17 tesisin kullanıcıları arasındaki memnuniyetin %44'ten yaklaşık %90'a yükseldiği, genel olarak umumi tuvaletlere olumsuz bakanların oranının ise %30'dan sadece %3'e düştüğü belirlendi.
Umumi tuvaletleri sevilmeyen mekanlar olmaktan çıkarıp kentin gururu haline getiren projedeki tesisleri gezmek için iki saatlik "Tokyo Umumi Tuvaletler Turu" düzenleniyor. Tuvalet turlarının biletleri kişi başı 4 bin 950 Japon Yeni'ne (yaklaşık 1000 TL) satılıyor.
Kolaylıkla örnek alınabilecek ve dünyanın diğer pek çok kentinde uygulanabilecek bir kentsel dönüşüm çalışması olan "The Tokyo Toilet" projesine ait tasarımlar şunlar:
Sou Fujimoto - Nishisando (3-27-1 Yoyogi)
Farklı yüksekliklerde musluklara sahip uzun bir ortak el yıkama alanı ile karakterize edilen tamamen beyaz tesis, büyük boy bir lavaboyu andırıyor.
Erkekler, kadınlar ve çocuklar için düzenlenen tuvaletlerin açık hava koridoruyla birbirine bağlandığı tasarımı için mimar Sou Fujimoto "Umumi tuvaletin kentsel bir sulama yeri, şehirdeki bir çeşme olduğuna inanıyorum. Çocuklardan yaşlılara kadar, ellerini yıkamak, su içmek ve sohbet etmek için etrafında küçük bir insan topluluğu oluşturacak bir kap tasarlamayı amaçladık. İnsanların su etrafında toplanabileceği ve iletişim kurabileceği yeni bir kamusal alan türü önermek istiyoruz." diyor.
Junko Kobayashi - Sasazuka Greenway (1-29 Sasazuka, Shibuya)
Japonya Tuvalet Birliği (JTA) Başkanı mimar Junko Kobayashi'nin projesinde paslanmış çelik silindirlerin tepesinde yer alan büyük parlak sarı bir disk dikkat çekiyor. Şehir merkezindeki Sasazuka metro istasyonunun altında yer alan yapıda erkekler, kadınlar ve çocuklar için çeşitli kabinler ve bu kabinlere açılmış bir dizi yuvarlak delik ile tavşan grafikleri bulunuyor.
Miles Pennington / UTokyo DLX Design Lab - Hatagaya (3-37-8 Hatagaya)
Tasarımcı Miles Pennington ve Tokyo Üniversitesi DLX Tasarım Laboratuvarı, sergi alanı, sinema, pop-up kiosk, bilgi merkezi ve halka açık buluşma yeri olarak kullanılabilecek bir tuvalet tasarlamak üzere iş birliği yaptı.
Bloğu oluşturan geniş beyaz duvarlar sanat eserlerinin asılması veya üzerine film yansıtılması için kullanılabiliyor. Üniversitede tasarım odaklı inovasyon profesörü olan Pennington projeyi "tuvaletleri de olan bir topluluk alanı" olarak tanımlıyor.
Marc Newson - Urasando (4-28-1 Sendagaya)
Endüstriyel tasarımcı Marc Newson, bakır Miniko çatısıyla örtülü tesisi tasarlarken tarihi Japon tapınaklarından ve çay odalarından ilham aldı.
Newson'un beton tasarımı, merkezdeki engelli tuvaletinin iki yanına yerleştirilmiş erkek ve kadın tuvaletlerinden oluşuyor ve Yoyogi Park'ın kuzeyindeki yükseltilmiş bir otoyolun altında yer alıyor.
Tomohito Ushiro - Hiroo Higashi Park (4-2-27 Hiroo)
Grafik tasarımcı Tomohito Ushiro tarafından tasarlanan "Monumentum" isimli projenin cephesinde, tasarlandığı tarihteki dünya nüfusuna atıfta bulunan 7,9 milyar farklı ışık deseni gösteren büyük bir ışık paneli kullanıldı.
Tesiste bebek sandalyeleri ve alt değiştirme istasyonları olan iki adet unisex tuvalet kabini bulunuyor. Ushiro kamusal sanat eseri olarak tanımladığı projesinde "hepimiz farklı olduğumuz kadar aynıyız" düşüncesini somutlaştıran bir umumi tuvalet tasarlamak istediğini söylüyor: "Bu tesisin sadece güvenli, emniyetli ve temiz olmasını değil, aynı zamanda herkes için kullanımının kolay olmasını istedim. Bir parkın içinde, yeşilliklerle ve çok sayıda sakin ve ziyaretçiyle çevrili olduğu için, bu tuvaleti günlük yaşamın bir parçası olan ve aynı zamanda izleyiciye sürekli sorular soran bir kamusal sanat eseri gibi tasarladım. Umarım bu projenin önemini sorgulamaya devam eden bir anıt haline gelir."
Kazoo Sato / Disruption Lab Team - Nanago Dori Park (2-53-5 Hatagaya)
Tasarımcı Kazoo Sato'nun Nanago Dori Park'taki yarım küre şeklindeki beyaz tuvaletinde kapı, sifon, musluklar ve ortam müziği gibi işlevler, temas gerektirmeden, sesli komutlarla kontrol ediliyor.
Hi Toilet'la karanlık ve hijyenik olmayan umumi tuvalet klişesine meydan okuyan Sato tasarımı için şunları söylüyor: "Tamamen sesle etkinleştirilen bir tuvalet tasarlama ilhamım, kullanıcıların Avrupa ve ABD'deki umumi tuvaletlerde yüzeyle temastan kaçınmak için sergiledikleri davranışlar üzerine yaptığım çok sayıda araştırma ve okumadan sonra ortaya çıktı; %60'ı sifonu çekmek için tuvalet kollarına basıyor, %50'si kapıyı tuvalet kağıdıyla açıyor, %40'ı kapıyı kalçasıyla kapatıyor ve %30'u dirsek kullanarak el temasından mümkün olduğunca kaçınıyor."
Toyo Ito - Yoyogi-Hachiman (5-1-2 Yoyogi)
Pritzker Ödüllü mimar Toyo Ito'nun tasarımı mantar benzeri üç ayrı tuvaletten oluşuyor. Shibuya bölgesindeki Yoyogi Hachimangu tapınağına çıkan merdivenlerin dibinde yer alan eski bir tuvalet bloğunun yerini alan tesis, yakındaki ormanda yetişen mantarlara atıfta bulunuyor.
Kashiwa Sato - Ebisu İstasyonu (1-5-8 Ebisu-Minami)
Japon giyim firması Uniqlo için marka stratejisi oluşturan grafik tasarımcı Kashiwa Sato, bu kutu şeklindeki tuvaleti beyaz alüminyum panjurlardan inşa etti.
Aydınlık ve temiz görünümlü tesisin içine unisex beş tuvalet bloğu yerleştirildi. Ebisu istasyonunun önündeki polis kulübesinin yanında yer alan tuvalet, insanların her gün gördüğü bir mahalle sembolü olarak konumlandırıldı.
Kengo Kuma - Nabeshima Shoto Park (2-10-7 Shoto)
Kuma'nın "A Walk in the Woods" (Ormanda Bir Yürüyüş) olarak isimlendirdiği tasarımı, içinde olduğu Shoto Parkı'yla uyum sağlayacak şekilde sedir ağacıyla kaplı cephesiyle dikkat çekiyor.
Ormanın içinde kaybolan bir yürüyüş yolu ile birbirine bağlanan, her biri rastgele açılarla yerleştirilmiş beş ayrı kulübeden oluşan "umumi tuvalet köyü"nde her tuvalet farklı ihtiyaçları karşılamak için farklı bir düzen ve sistemle tasarlandı.
NIGO® - Jingumae (1-3-14 Jingumae)
Yüksek binaların arasına sıkışmış bu tesis, moda tasarımcısı Nigo tarafından, kırmızı eğimli çatısı, mavi çerçeveli pencereleri ve üç adet bacasıyla çevresiyle tezat oluşturmak üzere küçük bir ev şeklinde kurgulandı.
Beyaz bir çitle çevrili tuvaletin tasarımında Nigo, İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Birleşik Devletler silahlı kuvvetleri tarafından inşa edilen eski bir Tokyo konut sitesinden esinlendiğini belirtiyor.
Tadao Ando - Jingu-Dori Park (6-22-8 Jingumae)
Pritzker Ödüllü mimar Ando'nun tesisi, mahremiyetin yanı sıra hava sirkülasyonuna da izin veren dikey metal çubuklardan oluşan dairesel bir duvarla çevreleniyor.
Şehrin Jingu-Dori Parkında kiraz ağaçları arasında yer alan yapıya Japonca'da yağmur barınağı anlamına gelen "Amayadori" adını veren Ando, "Rahat ve güvenli bir alan yaratmak benim için hayati önem taşıyordu. Ziyaretçiler dikey panjurlardan oluşan silindirik bir duvarın içinde hareket ederek rüzgârın konforunu ve çevreden gelen ışığı hissedebilecekler" diyor.
Takenosuke Sakakura - Nishihara Itchome Park (1-29-1 Nishihara)
Japonca'da fener anlamına gelen "andon" kelimesiyle adlandırılan tesis hava karardıktan sonra parlayan üç unisex tuvaletten oluşuyor. Yapının buzlu cam duvarlarında ağaç desenleri bulunuyor.
Mimar Takenosuke Sakakura gece kullanıcıları için güvenli ve aydınlık bir ortam sunan tasarımıyla "sadece tuvaletin değil, tüm parkın imajını iyileştirmeyi" amaçladığını söylüyor: "Tuvaletin parkı bir andon (fener) gibi aydınlatarak ziyaretçiler için davetkâr bir kamusal alan yaratacağını umuyoruz."
Fumihiko Maki - Ebisu East Park (1-2-16 Ebisu)
"Kalamar Tuvaleti" olarak adlandırılan tesis, Pritzker Ödüllü mimar Fumihiko Maki tarafından tasarlandı. Tuvaletin yanı sıra insanların dinlenebileceği bir yer olarak kullanılmak üzere inşa edilen dört hacimli yapının merkezinde ince, kavisli beyaz bir çatıyla gölgelenen kompakt bir avlu bulunuyor.
Maki, çocuk oyun alanıyla popüler bir mahalle parkı olan Ebisu Doğu Parkı içinde yer alan tesisin yalnızca umumi bir tuvalet olarak değil, aynı zamanda dinlenme alanıyla donatılmış bir park pavyonu olarak hizmet vermesini istediklerini söylüyor.
Nao Tamura - Higashi Sanchome (3-27-1 Higashi)
New York merkezli Japon tasarımcı Nao Tamura, Tokyo Toilet projesi kapsamında Tokyo'nun Shibuya bölgesindeki üçgen bir araziye kırmızı bir umumi tuvalet bloğu yerleştirdi.
Tasarımda, geleneksel bir Japon dekoratif ambalajlama yöntemi olan Origata'dan esinlenildi. Hediye vermenin bir sembolü olan bu motif, Shibuya bölgesinin çok uluslu ziyaretçilerine yönelik misafirperverlik ruhunu temsil ediyor ve tüm kullanıcıları saran güvenli bir alan yaratma vizyonu taşıyor.
Masamichi Katayama / Wonderwall®︎ - Ebisu Park (1-19-1 Ebisu-Nishi)
İç mimarlık stüdyosu Wonderwall Ebisu Park'ta tasarladığı bu umumi tuvalet için Japonya'da tuvalet olarak kullanılan ilkel kawaya kulübelerinden ilham aldı.
Erkek ve kadın tuvaletlerinin yanı sıra engelli kullanıcılar için olanaklara ve alt değiştirme alanına sahip unisex bir kabinin de bulunduğu tesisi 15 brüt beton duvardan oluşan bir labirent çevreliyor.
Shigeru Ban - Yoyogi Fukamachi Mini Park (1-54-1 Tomigaya), Haru-no-Ogawa Community Park (5-68-1 Yoyogi)
Pritzker Ödüllü mimar Shigeru Ban, şeffaf, renkli cam cepheli iki ayrı tuvalet tasarladı.
Tuvaletlerden turuncu, pembe ve mor tonlarda olanı Yoyogi Fukamachi Mini Parkı'nda yer alıyor. Mavi ve yeşil cam duvarlara sahip diğer tuvalet ise Haru-no-Ogawa Topluluk Parkı'nda konumlanıyor.
Tuvaletler kullanıldığında, şeffaf renkli cepheleri mahremiyet için opak hale geliyor. Her tesiste aynalı duvarlarla bölünmüş üç ayrı kabin (erkek, kadın ve engelli tuvaleti) bulunuyor.
